0 ‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatisiyalarini rivojlantirish vazirligi

13.4. Urushdan keying yillarda O‘zbekistonda madaniy-
ma’rifiy hayot. Ziyolilarga qarshi yangi qatag‘onlik davrining
boshianishi
Ikkinchi jahon urushi tugashidan bilan sobiq Ittifoq hududida 
istiqomat qiluvchi xalqlar yangi hayot qurishga umid bog‘ladilar. Ammo 
oradan ko‘p vaqt o‘tmay butun sobiq Ittifoq bo‘ylab ziyolilarga qarshi 
navbatdagi qatag‘onlar to‘lqini boshlandi. Qatag‘onlami o‘tkazishdan 
maqsad urush davrida aholiga cheklangan miqdorda milliy o‘zlikni 
anglashga qaratilgan siyosatni ortga qaytarish edi. 1949-yilning martida 
0 ‘zbekiston kommunistik partiyasining X syezdi chaqirilib, uning 
qarorlarida jamiyatda sotsialistik mafkuraning tazyiqini, respublika 
mehnatkashlarini kommunistik ruhda tarbiyalash usullarini kuchaytirish, 
milliy va diniy qadriyatlarga, dinga qarshi kurashish vazifalari qo‘yildi.
1949-yil 
25-iyunda 0 ‘z KP MQ ning “0 ‘zbekiston 
Sovet 
yozuvchilar soyuzining ishi to‘g‘risida”gi qarori qabul qilinib, unda 
ko'pgina yozuvchilar, olimlar, partiya va davlat arboblari, madaniyat 
xodimlari millatchilikda ayblandi. Oybek, Abdulla Qahhor, Mamarasul 
Boboyev, Mirtemir, Shayxzoda kabi yozuvchilar tazyiqqa uchradi. 
1951-yili avgustda bir guruh atoqli ijodkor ziyolilar “millatchilar”, deb 
matbuotda nohaq tanqid qilindi. Keyinchalik yozuvchilardan Shayxzoda, 
Shukrullo, Shuhrat, Said Ahmad va boshqalar uzoq muddatga 
ozodlikdan mahrum etildi.
Ularga qo‘yilgan ayblovlar ta‘sirida “millatchilik”da ay^blangan 
yozuvchilar asarlarini chop etgan “Sharq yulduzi” jurnali ham qattiq 
tanqid ostiga olindi va unda ishlaydigan xodimlaming ko‘pchiligi ham 
“millatchi” aybi bilan qamoq jazosiga hukm qilindi. Hatto, musiqa 
san’atining ahvoli 
va uni 
yanada rivojlantirishning tadbirlari 
to‘g‘risidagi qaror asosida buyuk shoir Alisher Navoiyning “Farhod va 
Shirin”, “Layli va Majnun” dostonlari, “Tohir va Zuhra”, “Alpomish” 
xalq dostonlarining afsonaviy folklor sujetlariga asoslangan opera, balet 
va musiqali drama spektakllarini yaratish va sahnalarda ko‘rsatish 
“zararli” ish deb baholandi.
1952-yil 21-22-fevralida bo‘lib o‘tgan 0 ‘zK P MQning plenumi 
va uning qabul qilgan qarorlar yozuvchi va shoirlardan boshqa soha 
vakillarining ham tazyiqqa uchrashiga yo‘i ochdi. Jumladan, faylasuf 
V.Zohidov “Burjua millatchisi”, iqtisodiyotchi A.Aminov “burjua 
millatchilari bilan aloqa qiluvchi’Mar sifatida ayblandi. Ayblanuvchilar 
nrasida “panturkizmni targ‘ib etuvchi” aybi bilan qoralangan tarixchi 
olim Boboxo‘jayev ham bor edi. Umumiy holatda XX asrning 50-yillari
165

---

boshlarida yana 60 tacha 0 ‘zbekistonning eng ko‘zga ko‘ringan 
qobiliyatli olim va yozuvchi, san’at arboblari qatag‘on qilindi. Faqatgina 
1953-yilda Stalin o‘limi va 1956-yilfa “Stalin shaxsiga sig‘inishni fosh 
etilishi” bilan ular uzoq muddatli qamoq jazosidan ozod etildilar va to‘la 
oqlandilar.