0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

Sug‘urta munosabatlari va  ularni vujudga

 

keltiruvchi omillaiY

Qadimda  moddiy  va  boshqa  zararlami  keltirib  chiqaruvchi  tabiiy  va  boshqa 

ofatlami  insonlar  tasodifiy  deb  qaragan  bo‘lsalar,  keyinchalik  tabiiy  ofatlar  sodir 

bo‘lishining  turli  qonuniyatlari  aniqlandi.  Mazkur  qonuniyatlar  ijtimoiv  ishlab 

chiqarishning  riskli  xarakterda  kechishi  bilan  bog'liqdir.  Ijtimoiy  ishlab  chiqarish 

crzida  riskni  mujassam  etishining  asosi  bu  har  bir  mulk  egasi  yoxud  ishlab 

chiqaruvchi o‘z moddiy holati yaxshilanib borishidan manfaatdor ekanligida namoyon 

bodadi.  Shuni  ta’kidlash joizki,  manfaatdorlar soni  tasodifiy  hodisalar oqibatida zarar 

ko‘rgan  subyektlaming  soniga nisbatan  har doim  ham  ko‘p bo'lgan.  Bu  holat  esa,  o ‘z 

navbatida  tasodifiy  hodisalar  oqibatida  ko‘rilgan  zarar  hajmini  oldindan  aniqlash, 

uning  manfaatdor  shaxslar  o‘rtasida  xolisona  tarzdagi  taqsimoti  amalga  oshirilishini 

taqozo  etgan.  Bunday  zarurat  manfaatdor  subyektlar  ehtimolikka  ko'ra,  tasodifiy 

tarzda ko'radigan zarar(lar)ini bartaraf etish vaqoplash xarajatlari  to‘lanishini  nazarda 

tutuvchi jamiyatlarga  birlashganliklari  oqibatida sug‘urtaning  ilk  shakli.  ya'ni  o ‘zaro 

sug'urtalash yuzaga keldi.

3 Mualliflar jamoasi tomonidan tayyorlangan.

12

---

Dastlabki  davrlarda.  sug'urta  munosabatlarida  zarar(lar)ini  bartaraf  etish  va 

qoplash  xarajatlari  to'lanishi  manfaatdor  subyektlar  o'rtasida  natural  tarzda 

taqsimlash  orqali  amalga  oshirilgan  bo'lsa.  keyinchalik  tovar-pul  munosabatlarining 

rivojlanishi  bilan ular ham  naqd  pul to io vi  shaklida amalga oshirila boshlangan. 

Sug'urta  munosabatlarida  zararlaming  naqd  pul  to'lovi  shaklida  qoplanishi,  eng 

avvalo  o‘zaro  sug'urtalash  uchun  keng  imkoniyatlami  yuzaga  keltirdi.6  Ta’kidlash 

o ‘rinliki,  o'zaro  sug'urtalash  shartlariga  ko'ra,  sug'urta  hodisasi  ro‘y  berganidan 

so'ng,  sug'urta  mukofotlari  sug'urta  fondiga jamg'arilishi  hisobiga  entas.  balki  zarar 

taqsimotiga ko'ra. bevosita qoplama toiov(lar)i amalga oshirilgan.