0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

Sug'urta  mukofotlarini yig'ish  bo'yicha 2015 yilda  bozor

yyetakchilari.46

Tahlillarga  ko‘ra,  respublikamiz  bo'yicha  sug'urta  xizmatlari  ko'rsatilishi 

qamrovi  oxirgi  besh yilda sezilarli  darajada oshgan.  Bu  holat sug‘urta kompaniyalami 

sug‘urta  bozorida  sug'urta  mahsulotlarini  taklif qilishi  va  mijozlarga  sifatli  sug'urta 

xizmatlari  ko'rsatilishi vaxshilanib borayotganligidan dalolat beradi.

6.3.  0 ‘zbekiston  rcspublikasida sug'urta  xizmatlari  rivojlanishining asosiy

 

yo'nalishlari va  istiqbollari

O'zbekiston  sug'urta bozorini,  rivojlangan  davlatlar miqyosiga chiqarish uchun 

sug'urta  tizimini  davlat  tomonidan  tartibga  solish  lozim.  Ushbu  masalani  yechish 

uchun  sug'urta  tizimining  quyidagi  jihatlariga  e'tibom i  qaratsak  maqsadga  muvofiq 

bo'lar edi:

^  

to'lovlaming  yangi  integratsiya  vositalarini  yuqori  sur’atlar  bilan 

shakllantiradigan 

sug'urta 

operatsiyalarini 

kompyuterlashtirishning 

texnologik 

inqilobiga  bog'liq.  Bu jarayonlar  talaygina  moliyaviy  xarajatlar talab  qiladi,  sug'urta 

ishi  qimmatlashadi,  biroq  uning  samaradorligi  va  tezkorligi  oshadi,  bu  esa xarajatlar 

o'sishini  qoplavdi;

S

 

sug'urta  ishida  o'sib  borayotgan  raqobat  sug'urta  kompaniyalaming 

qo'shilib  ketishiga  yoki  qayta  sug'uitalashni  rivojlantirishga  olib  keladi.  bu  esa 

sarmoyalar  bozorida va iqtisodning investitsiyalar sohasida yangi  sharoitlami  vujudga 

keltiradi.  Bu  hodisa  respublika  sug'urta  xizmati  bozorida  anchagina  raqobatbardosh 

va samarali  bo'lgan xorijiy kompaniyalaming paydo bo'lishiga ham yordam beradi;

S

 

bu  ananaviy  sug'urta  xizmatlari  bozoriga  tobora  sh&xdam  odimlar  bilan 

kirib  kelayotgan  sug'urtadan  tashqari  tuzilmalar  bilan  raqobatning  kuchayishi.  YA'ni

46 Statistik  m a ’lum otlar asosida mualliflar tomonidan tayyorlandi.

59

---

fuqarolarga  xizmat  ko'rsatishda  turli  xil  tijorat  tuzilmalari  faolivat  ko'rsata 

boshlaydilar;

S

 

sug'urta  ishlariga  bu  xizmatlaming  ko‘p  sonli  istcmolchilari  ta’siri 

ortadi.  Iste’molchi  operatsiyalaming  tezligi  va  sifati,  hisob-kitoblarning  qulayligi 

(ayniqsa,  sug'urta  to'lovlami  olish  va  qoplamalarini  toMashni)  mijozlarning 

extiyojlariga  diqqat-e'tibor  qaratilishiga  nisbatan,  sug‘urta  kompaniyalariga  nisbatan 

tobora qattiq talablar kuchaya boshlaydi.

Sug'urta  tizimi  hozir  hal  qilinishi  qiyin  bo'lgan  dilemmaning  keskinlashuv 

sharoitida turubdiki,  unda sug'urtalanuvchilardan  qo'yilmalar (sug'urta  pullari)ni jalb 

qilishda sug'urtalovchilar ekspansiyasi va  mijozlami  zararlardan  kafolatlash  o'rtasida 

asosiy muvozanatsizlik mavjud.

Kafolatlashning  sifati.  tezkorligi  va  qulayligi  moliya  institutlariga  qo'shimcha 

qo'yilmalami  jalb  qilish  imkonini  beradi.  Qo'yilmalar  faoliyatining  mijozlar 

tomonidan  boshqarilmasligi  esa.  sug'urta  kompaniyalariga  bu  qo'yilmalardan 

foydalanishda  keng  imkon  yaratib  beradi.  Bu  ikki  omilning  o'zaro  uvg'unligi 

kreditlash  hajmlarining  o'sishi  uchun  sharoit  yaratadi.  Biroq,  bu  boshqarilmaslik 

g'oyasini  kuchayishi  bilan  xavf-xatar  va  kompensatsiya  o'rtasidagi  muvozanatsizlik 

ortadi.  SHuning  uchun  ham  sug'urta  tizimini  rivojlantirish  va  boshqarishga  nisbatan 

samarali siyosat olib borish zarur.

Eng  kichik  sug'urta  tashkilotlaridan  to  virik  davlat  aksiyadorlik  sug'urta 

kompaniyalariga.  sug'urta bozorining barcha subyektlari  o'zaro  faoliyat  ko'rsatishi va 

o'zaro  bir  birini  to'ldirib  turishini  ta'minlaydigan  sug'urta  ishini  ma’lum  bir 

ko'rinishda  birlashtirish  talab  etiladi.  Bizning  yirik  sug'urta  kompaniyalarimiz  o‘z 

sug'urta  ishlari  chegarasidan  tashqariga  chiqishi  va  iqtisodga  axborot  xizmati 

ko'rsatishi,  sug'urta xizmatchilari  mahorat  darajasini  konsalting xizmatlari  ko'rsatish 

evaziga oshishi kompleks ahamivat kasb etishi kerak.

Biroq yuzaga keladigan qaltis holatlar ishonchsiz va samarasiz boshqariladigan 

sug'urta  kompaniyalariga  nisbatan  ma'lum  bir  darajada  tozalovchi  tadbir  boiib 

hisoblanadi.

Xalqaro  andozalar  talablariga  javob  bermaydigan  sug'urta  kompaniyalari 

mavjudligini  inobatga  olib,  ulami  mustahkamlash  bo'yicha  jiddiy  ishlami  amalga 

oshirish  kerak.  Sug'urta  ishida  xalqaro  andozalarga  erishish  bo'yicha  ishni. 

mamlakatning  milliy  manfaatlarini  hisobga  olgan  holda,  sof  nuqtai-nazardan  kelib 

chiqqan holda amalga oshirish  kerak.

Xalqaro  andozalarga  mos  keluvchi  kompaniyalar  tuzish  dasturi  ikki  asosiy 

qismdan tashkil topishi mumkin:

Xalqaro  andozalarga  mos  keluvchi  kompaniyalar  sifatida  malaka  berilgan 

sug'urta  kompaniyalari  tomonidan  rioya qilinishi  kerak  bo'lgan talablar va  imtiyozlar 

majmuidir.

Xalqaro darajadagi sug'urta kompaniyalariga bo'lgan talablar quyidagilar:

■S

  sug'urta hisob-kitoblarini  ommabobligini  ta’minlash;

^

  sug'urtaning  ishlamayotgan aktivlarini qisqartirish;

S

  sug'urta zaxiralarini  ishlaydigan aktivlarga aylantirish;

S

  sug'urta  turi,  qo'yilmalar  summasi,  mijozlar  toifasiga  qarab  zaxiralar 

me’yorini  differensiatsiyalash;  qo'yilma  qoldiqlari  o'zgarishlarini  aniqroq  ilg'ash 

imkonini  beradigan zaxira hisob raqamlarini tez-tez tartibga solib turish;

60

---

■S

  sug'urtalash xavf-xatarlarini to'g'ri baholash lavoqati;

•/

  inablag' larni  korxonalar.  banklar  aksiyalariga  joylashtirishda  sug‘urta 

kompaniyalari  uchun rag'batlar tizimini  ishlab  chiqish;

■S

  sug'urta  xizmati  ko'rsatishda  "zichlik  me'yori"  ni  jahon  andozalari 

darajasida ta'minlash;

S

  sug'urta  sannoyasini  yo'qotish  xavf-xatarisiz mijozlar mablag'lari  hisobidan 

portlelli  investitsiyalami keng tarqatish;

^

  sug'urta kompaniyalarining bozor axloqi  taktikasida o'rinlaming  ko'prog'ini 

ishonchli  moliva vositalaridan  fovdalanishga berilishi;

'S

  xorijda sug'urta kompaniyalari tarmog'ining mavjudligi:

^

  sug'urtada 

tashqi 

xavf 

xatardan 

himoya 

qilishning 

qo'shimcha 

mexanizmlarini  ishlab chiqish  lozim;

^

  asosiy  diqqat-e'tibor  xizmat  ko'rsatish  sifatini  oshirishga,  sug'urta 

mahsulotlarining  turli  tumanliligiga  (sug'urta  bozoriga  xizmat  ko'rsatuvchi 

xizmatlami  va halol  reklamani  rivojlantirishga qaratish kerak);

^

  sug'urta  kompaniyalari,  o'zlarining  katta  kichikligi,  joylashgan  o'mi, 

xodimlaming  malakasi,  mijozlaming  tarkibi,  sug'urta  turiga  va  boshqalarga  qarab 

operatsiyalami  bajarishga ixtisoslashishlari  kerak;

Ko'pchilik  muammolar  boshqaruv  sifatiga -   sug'urta  menejmentiga,  tashkilot 

tuzilmasiga,  molivaviy  oqimga.  hisob-kitobga.  iqtisod tahliliga. biznes rejalashtirishga 

va shuningdek xodimlar malakasiga chambarchas bog'liqdir.

Sug'urta 

tomonidan 

ishlab 

chiqariladigan 

mahsulot 

o‘zida  sug'urta 

operatsiyalari,  xizmatlari  va  ishlarini  aks  ettiradi.  Sug'urta  mahsulotlarini  sotishdagi 

strategik yo'nalish. sug'urta taraqqiyotini muhim  muammosi  bo'lib hisoblandi.

Umumiy  m a’nodagi  ularning  funksional  obvekt  yo'nalishli.  asosiy  maqsadi  bir 

guruh  sug'urta  kompaniyalari  mahsulotlarini  sotish  vo'li  bilan  yoki  mijozlar  ma'lum 

guruhining  alohida  sug'urta  mahsulotlariga bo'lgan  ehtiyojlarini  qondirish vo'li  bilan 

daromad  olishdan  iborat sug'urta komnapiyalarga ajratish mumkin.

Sug'urta  xavf-xatari  sug'urta  taraqqiyotini  belgilaydigan  kuchli  omillar 

qatoriga 

kiradi, 

xavf-xatarlami 

oldini 

olish 

va  tmi 

boshqarish 

sug'urta 

kompaniyalarining  yuragi  bo'lib  hisoblanadi.  Sug'urta uchun  eng  katta xavf-xatar bu 

salbiy  og'ishlar,  ya'ni  yo'qotish  tavakkalidir.  Xavf-xatarlaming  barcha  turi  sug'urta 

mahsulotlarining 

mol 

qiymati 

xususiyatiga 

ta’sir 

ko'rsatadi. 

Sug'urta 

kompaniyalarining  nazarida  "xavf-xatarlami  oldini  olish  chora  tadbirlarr  uchun 

m a'lum   miqdorda doimiy  ravishda mablag'lar sarflash chetda qolmasligi  kerak.

Sug'urtaning umumiy jihatlari quyidagilardan  iborat:

v'  bir  tomondan  molivaviy  xizmat  ko'rsatish  vo'li  bilan  savdo-sotiq  ishini 

amalga  oshirishga o'xshaydi;

S

  ikkinchi  tomondan,  u  shartnomaviy  munosabat  hisoblanib,  shu  munosabat 

yordamida  tomonlardan  biri  o'ziga  yetkazilgan  zarar  uchun  shartnomaga  ko'ra  haq 

undirib  oladi;

Sug'urta o 'z mohiyati jihatidan:

^

  sug'urta  faoliyatning  alohida  sohasi  bo'lib,  uning  ishi  banklarda  olib 

boriladigan  ishga o'xshaydi;

'S

  sug'urta ijtimoiy  psixologivaga ham bog'liq;

S

  sug'urta  faoliyati  maxsus qonunlar vositasida belgilab  qo'yiladi;

61

---

S

  sugmrta  jarayonlari.  odatda  aksiyadorlik  kompaniyalari  tomonidan  amalga 

oshiriladi.

Hozirgi  vaqtda  sug‘urta  qildiruvchilaming  huquqlari  va  qonuniv  manf'aatlari 

fuqarolik  to'g‘risidagi  qonun  hujjatlarining  normalari  bilan  himovalangan  bo’lib, 

bunda  nizolar  yuzaga  kelgan  hollarda  ular  Davlat  nazorati  va  fuqarolik  sudi 

organlariga ha! etish uchun o’tkaziladi.

ToMovga  qodir  boMmagan  sug;urta  tashkilotlarining  mijozlariga  sug’urta 

to‘lovIarini  amalga  oshirish  uchun  sug’urta  turlari 

bo’yicha  kafolatlovchi 

jamg‘armalar tizimini  yaratish  iste'molchilar  huquqlarini  himoya  qilishning  samarali 

mexanizmlaridan bin hisoblanadi.

Kadrlar  tayyorlash  va  sug’urtalovchilar  malakasini  oshirishning  yctarlicha 

rivojlangan  tizimi  mavjud  emasligi,  ko‘rsatilayotgan  sug’urta  xizmatlarining  sifatida 

o‘z aksini topadi. Gumanitar yo‘nalishdagi oliv va o’rta maxsus ta'lim  muassasalarida 

sug'urta tashkilotlari uchun kadrlar tayyorlash tizimini shakllantirish zarur.

Bunda  o‘quv  muassasalarining  malakali  professor-o’qituvchilar  tarkibini 

shakllantirishga  alohida  e'tibor  qaratilishi  kerak.  Ushbu  maqsadda  sug’urta  mavzusi 

bo‘yicha  ilmiy-amaliy  konferensiyalami,  sotsiologik  tadqiqotlami.  dissertatsiya 

ishlarini tayy'orlashni tashkil etish zarur.

Kadrlar  tayyorlash  va  sugmrtalovchilar  malakasini  oshirish  sifati  sug'urta 

nazariyasi  amaliyotini  ochib  beruvchi  o ‘quv  -   uslubiy  va  ilmiy  adabiyotlaming 

yaratilishi  bilan  chambarchas  bogiiq.  Sug‘urta  tashkilotlari 

rahbarlari 

va 

mutaxassislari  malakasini  oshirish  bo‘yicha  sug’urta  faolivatining  turli  masalalari 

yuzasidan  muntazam  seminarlar  o‘tkazish,  chet  el  sug'urta  kompaiyalarida 

stajirovkalar o‘tash amaliyotini  saqlab qolish va yanada rivojlantirish  zarur.

Yuqorida  bayon  etilganlardan  shunday  xulosaga  kelish  mumkinki,  taklif 

etilayotgan  chora-tadbirlar  milliy  iqtisodiyotni  rivojlantirish  va  aholini  ijtimoiy 

qo‘liab-quwatlashning  ustuvor  vo‘nalishlarini  hisobga  olgan  holda  o‘rta  muddatli 

istiqbolda davlatning sug’urta sohasidagi  siyosatini shakllantirish  imkonini  beradi.

Shuningdek,  ular  sug‘urta  himoyasining  samarali  tizimi  bo‘yicha  qator 

dasturlami  ishlab  chiqish,  sug'urtaning  yangi  turlari,  sug‘urta  texnologiyalarini  joriy 

etishni  faollashtirish,  sug'urta  xizmatlarining  sifatini  oshirish  va  ko’lamini 

kengaytirish,  sug'urta  nazoratining  shakllari  va  usullarini  takomillashtirishga  imkon 

beradi.

62

---