0 ‘zb e k ist o n r espu b lik a si ol1y va o rta m axsus ta’l im vazirligi

m adaniy
 
m eros
  dey ilad i.  Jam iy at  o ‘zg arishi  b ilan   u n in g   m a d a n i­
yati  h am   o ‘zgara  b o ra d i,  lekin  m ad an iy   ta ra q q iy o t  uzilib 
q o lm a y d i.  llg a rig i  m a d a n iy a t  y o ‘q  b o ‘lib   k e tm a y d i, 
m ad an iy   m eros va  a n ’a n a la r saq lan ad i.  H a r b ir yangi  avlod 
m o d d iy   va  m a ’naviy  m a d an iy at  neg izin i  h a r  gal  y an g id an  
y a ra tm ay d i,  balki  a jd o d la r  to m o n id a n   y aratilg an   m a d an iy  
b o y lik larn i  qabu l  qilib  olad i  va  dav o m   e ttira d i.
M oddiy  va  m a ’naviy  m ad aniy atlar  bir-biri  bilan   uzviy 
bog‘liqdir.  U larning  h ar  ikkalasi  h am   m adaniyat  ekanligini 
unutm aslik kerak.  Negaki  inson faoliyatining m ahsuli b o ‘lgan 
ko ‘pgina  narsalar  ham   aqliy,  h am   m a ’naviy,  h am  jism oniy 
m eh n atn in g  natijasi  sifatida  paydo  b o ‘ladi.  S hu n d ay  ekan, 
m a d an iy at  ta ra q q iy o ti  o ‘z id an   oldingi  a v lo d lar  y aratg an  
q a d riy a tla rn i  o ‘zlash tirish d a n   b o sh lan a d i.  U  yangi  q a d - 
riyatlam i  yaratish  yo‘lida  tay an ch   vazifani  o ‘taydi.
Ik k i  ja r a y o n   —  e sk ilik   b ila n  
T a r ix iy   v o rislik  
yangilik  o ‘rtasid ag i  oby ektiv   z a ru - 
riy  b o g ‘la n ish   vorislik  deb  a ta la d i.  L ekin  b u n i  izo h lash d a 
ta ra q q iy o tg a   xizm at  q ilad ig an   ilg‘o r  vorislik n i  un ga  t o ‘siq 
b o ‘la d ig a n   re a k sio n   v o rislik d a n   fa rq la sh   lo z im .  M a d a - 
n iy atd ag i  ijobiy  (p o zitiv )  va  salbiy  (neg ativ )  vo rislik   ham  
m avjudligini  ay tib   o ‘tish   kerak.
D em ak,  tarixiy  vorislik  —  jam iyat  va  uning  m adaniyati 
ravnaqining  sharti.  C hun k i  tarixiy  davom iylik  m a ’naviyat 
rivojlanishining  qonuniyati  hisoblanadi.  Afsuski,  yurtim izda 
to ta lita r tu zu m   davrida  m adaniy  m erosga  nisbatan  n o to ‘g ‘ri 
m unosabatda b o ‘lib  kelindi.  «Boy zam indorlarga,  hokim   sin f 
tabaqalariga  xizm at  qilgan  o ‘tm ish   m ad an iy atin in g   bizga 
keragi  y o ‘q,  yangi — p ro letar  (yo ‘qsil)  m adaniyatini  yara- 
tam iz» ,—  degan  shior  ostida  sobiq  Sovet  Ittifoqi  xalqlar- 
ning, ju m lad an ,  o ‘zbek xalqining  m oddiy va  m a ’naviy  m ada- 
niyatiga  qiro n   keltirdi,  saroylar,  masjid  va  m adrasalar  buzib
24

---

tash lan d i,  n o d ir  asarlar  yoqildi.  Siyosatning  eng  zararli  to ­
m o ni  sh u n d a  b o ‘ldiki,  m adaniy  m erosga  past  n azar  bilan 
qaraldi,  osori atiqalar qarovsiz qoldi.  Vorisiylik k o ‘p o ‘lchovli 
falsafiy  m ezo n   b o ‘lib,  jam iyatdagi  ijtim oiy  o ‘zgarishlam ing 
uzluksizligini,  turli  d av latlar alo qasin i,  m oddiy va  m a ’naviy 
boyliklarning b ir avlod d an   ikkinchisiga o ‘tish in i  ifodalaydi. 
A y n i  p a y td a   k e y in g i  av lo d g a   sh u   m e ro s d a n   qay si  b iri 
o ‘ta d i-y u ,  o ‘tm ish d a  qaysi  biri  qolishi  borasida  m urakkab 
tanlov  jaray o ni  yuzaga  keladi.
Shu bilan birga,  h ar bir jam iyat o ‘tm ish  m adaniy m erosini 
qanday  b o ‘lsa,  shundayligicha,  k o ‘r-k o ‘ro n a  qabul  qilib  ol- 
maydi.  H a r b ir jam iy at  m ad an iy   m erosining  o ‘z  d u n y o q ara­
shi,  tuzum i,  m anfaatlariga  m os  keladigan,  bugun  va  kelajak 
u ch u n  xizm at  qiladigan qism inigina qabul qiladi.  Biz yuqori- 
d a  qadriyatlar  masalasiga  biroz  to ‘xtalgan  edik.  0 ‘tm ish d an  
qolgan barcha narsalam i bir xil qadriyat tushunchasi doirasiga 
kiritib  b o im a y d i.  M asalan,  sh o ‘ro lar  z am o n id a   yaratilib, 
uning siyosatini targ ‘ib etgan,  kom m unistik  m afkura  nuqtayi 
n a za rid a n   yozilgan,  en d ilik d a  o ‘z  u m rini  yashab  bo   Igan 
q a n c h a -q a n c h a   asarlam i  bugungi  ku n  u c h u n   h am ,  kelajak 
u c h u n   h am  qadriy at  sifatid a  q arab   b o im a y d i.  T o ‘g ‘ri,  u la r 
m ero s,  lek in   m a d a n iy   m ero s  em as,  u la rn i  ta rix iy   fak t  si­
fa tid a   saq la b   q o lish   m u m k in ,  x olos.  D e m a k ,  m a d a n iy  
m e ro sn in g   q a d ri  a b a d u l-a b a d   tu sh m a y d ig an   q ism ig a