0 ‘z b e k ist 0n respublikasi olïy ya g ‘rta m âxsus ta’lim yazirligi

Yellouston  milliy parlada Amerika  bizonlari 
105

---

Yosemit milliy parki tabiati
AQSH  o‘z  tabiati  va  tabiiy  resurslarini  birinchilardan  boiib 
muhofaza  qilishni  va  ulardan  o‘z  aholisining  rekreatsiyasini 
tashkil  qilgan  davlat  hisoblanadi.  Har  yili  AQSH  milliy  parkiari 
va  tabiat  qo‘riqxonalariga  300  mln.  turist  tashrif  qilishadi. 
Dunyodagi  birinchi  milliy  park  Yellouston  ham  1872-yilda 
AQSHda  tashkil  qilingan  edi.  Bu  milliy  parkka  har  yili  3  mln. 
turist  tashrif qilishadi.  Dunyoda  bir  vaqtlar  qirilib,  oxirgi  soniari 
qolgan Amerika bizonlarining soni tiklanib,  hozirda Yelloustonda
4  ming bosh bizon yashaydi.
Kosta-Rska.  Bu davlat Lotin Amerikasida ko‘p yillardan beri 
ekoturizmda liderlik qilib kelmoqda.  Bu davlatda ekoturizmning 
birinchi  ishqibozlari  o ‘tgan  asrning  90-yillaridan  paydo  bo‘ia 
boshladi.  Kosta-Rikaning  ekoturizmdagi  Jiderligining  bosh 
sabablari  shundan  iboratki,  qo'shni  davlatlar  o czlarining 
iqtisodiyotini  tiklash  uchun  jungii  o ‘rmonlarini  kesib  sota 
boshlaganda  bu  davlat  o ‘z  hududlaridagi  jungii  o ‘rmonlarini 
qattiq  muhofazaga  oldi.  Bu  o ‘rmoniarda  Janubiy Amerikaning
106

---

ko'plab  davlatlarida  yo‘qolib  ketgan  hayvonlar  va  o‘simliklar 
saqlanib  qoldi,  bu  joylarda  ekoturizm  infratuzilmaîarini 
tashkil  qilib  jahon  miqyosida  ekoturizm  yo‘nalishini  maqsadii 
ravishda,  rejali  rivojlantirib  bordi.  Milliy  parklar  va  tabiat 
qo'riqxonalari sonini ko'paytirdi.  Bu davlatda ekoturistlar otilib 
turgan  vulkanlarni,  bahaybat  dengiz  toshbaqasini,  behisob 
sharsharalarni,  takrorlanmas  tabiiy  landshafîlarni  ko'rishlari 
mumkin.
Braziiiya.  Bu  davlat  birinchi  navbatda  dunyoning  eng  katta 
daryosi Amazonka va uning betakror tabiati, dunyoning biror joyida 
uchramaydigan  flora va  faunasi,  milliy parklarining  ko‘pligi bilan 
mashhur hisoblanadi.  Hozirgi vaqtda dunyodagi 7  mo‘jizadan biri 
hisoblanadigan  Iso payg‘ambarga qo‘yilgan haykalning poyiga gui 
qo‘yish  va  sig'inish  uchun  har  yili  millionlab  turistlar  kelishadi. 
Dunyodagi  eng  katta  sharsharalar  ro‘yxatida  turgan  Iguasu 
sharsharasiga  har  yili  millionlab  ekoturistlar  tashrif  qilishadi. 
Braziiiya  turizm  industriyasida  eikoturizm  yetakchi  yo‘nalishni 
hosil  qilgan.
Ekvador.  Tinch  okeani  qirg‘oqIarida  joylashgan,  iqtisodida 
ekoturizm  asosiy  sohani  tashJkil  qilgan  va  ekoturizmda  lider 
davlatlardan  hisoblanadi.  Bu  davlat  dunyo  ekoturistlariga  baland 
tog'lardagi  milliy  parklarini  taklif  qiladi.  Eng  muhimi,  milliy 
parklar  va  tabiat  qo‘riqxonalarida  ekoturistik  so‘qmoqlar,  dam 
oîish  infratuzilmalari yaratilgan.
Dunyoning  mashhur olimi  Charlz  Darvin  tajribalar  o‘tkazgan 
Galapagos  orolini  reklama  qilishi  natijasida  har  yili  bu  orolning 
o£ziga  millionlab  turistlar kelishadi.  Bu  davlatda  xalqaro  dayving 
turizm i,  ulkan suv toshbaqalarini  ko‘rsatish mukammal holatiarda 
tashkil  qilingan.  Ekoturistlarga daryolardan oltin yuvib  olish ham 
taklif  qilinadi  va  ko‘plab  ekoturistlar  bu  davlatda  oylab  qolib 
ketishadi.
Peru.  Hududîaridagi  tropik  o'rmonlari  ekotizimlari  va  bu 
o‘rmonlardagi noyob biologik resurslari bilan mashhur.  Peruning 
xalqaro  turizm  va  xalqaro  ekoturizmdagi  eng  mashhur  resursi
107

---

bu  qadimiy  Machu-Pikchu  shahridir.  Hozirda  bo  qadimiy 
tosh  shahar  dunyoning  7  mo‘jizasi  ro‘yxatiga  kiritilgan.  Naska 
cho‘5jda  chizilgan qadimiy ujkan rasmlar hozirgacha insoniyatni 
hayratga solib  kelmoqda.
Nepal.  Dunyodagi  kichik  bu  davlatning  dovrug‘i  ' butun 
jahonda  mashhur  va  bu  davlatni  dunyodagi  log‘laming  poytaxii 
joylashgan  deb  ta’riflashadi.  Dunyodagi  eng  baland  tog‘  Everest 
ham  she  davlatda.  Qoyatoshlarga  chiquvchilar,  rafting  va  baliq 
ekosafari  jahon  miqyosida  rivojlangan.  Milliy  parklariga  maxsus 
so‘qmoqlar,  vaqtinchaiik  dam  olish  infratuzilmalari  xalqaro 
ekoturizm  talablari  asosida  tashkil  qilingan.  Shu  bilan  birga  bu 
davlat  tog‘-alpinizmidagi  fqjiali  halokatlar  bo‘yicha  ham  oldingi 
o‘rinlarda turadi.
Hindiston.  Dunyo  ekoturizmida  Jiderlikka  davo  qilayotgan, 
betakror  tabiiy  ekotizixnlarga  ega  davlat.  Milliy  parklari  dunyoga 
mashhur va uiarning deyarli barchasi haqida ekofilmlar yaratilgan. 
Bu  ekofilmlami  sotishdan  ham  yaxshi  foyda  oladi.  Dunyo 
miqyosidagi  ekoturistlar asosan  Hindiston  yolbarsi  va  Hindiston 
filini ko'rishga, okean qirg‘oqlarida dengiz toshbaqalarini ko‘rishga 
kelishadi. Xalqaro ekoturizmni shunday mukammal tashki! qilganki, 
ekoturistlar  ko'pincha  Hindistonning  tosh  ibodatxonalarining 
tomoshasi  bilan  o‘z  muddatlarini  uzaytirishganini  ham  bilmay 
qoladilar.
Xitoy. Xitoy xalq respublikasi. 0 !rmon qo£riqxonalari va o‘nnon 
parklarining  soni  bo‘yicha  dunyoda  birinchi  o‘rinni  egallaydi. 
Xitoyda  1757  ta  o‘rmon  qo'riqxonaiari,  1658  ta  o ‘rmon  parklari 
bor.  Shulardan  6  ta  o‘rmon  qo‘riqxonalari  va  o ‘rmon  parklari 
YUNESKOning  jahon  xalqlarining  milliy  rnerosi  ro‘yxatiga 
kiritilgan.
XeySunszyan  provinsiyasidagi  «Qadimgi  kraterli  o ‘rmon» 
dunyo  miqyosida  qadimgi  holatdagi  o ‘rmon  maqomini  olgan. 
Sinxay  provinsiyasining  janubida  2000-yilda  tashki!  qilingan 
«Sanszyanyuyan>>  milliy  parki  dunyoda  mashhur.  Aynan 
shu  yerdan  dunyodagi  eng  katta  daryolar  bo‘lgan  Xuanxe,
108

---

Lankang  va  Chang  daryolari  boshlanadi.  Milliy  parkda  1000 
tur  o ‘simliklar,  74  tur  hayvonlar,  174  tur  qushlar,  48  tur 
reptiliyalar  muhofaza  qilinadi.
Finiandiya.  Shimoliy  iqlimli  davlatlar  orasida  ekoturizmni 
rivojlantirishning  barcha  imkoniyatíari  mavjud  dégan  xulosani 
oigan  davlat.  Minglab  ko‘Uari,  dunyodagi  eng  qaliri  0‘rmoniari, 
dengiz  sohillari  yil  davomida  xalqaro  ekoturistlami  chorlaydi. 
Shimoliy  shafaqni  ko£rish  va  tomosha  qilish  uchungina  har  yili 
yuz  minglab  xalqaro  ekoturistlar  kelishadi.  Qorboboning  vatani 
Finiandiya  va  qorbobo  tug‘ilgan joy  — Laplandiyaning  o‘ziga  yil 
davomida  millionlab  xalqaro  turistlar  tashrif buyurishadi.  30  ta 
milliy parki bor. Ekologlaming xulosalariga ko‘ra ulaming ko‘plari 
haü  o‘rganilmagan.
Isiandiya.  Eng  shimoldagi  bu  davlat  vulkanlar va  geyzerlar, 
fordlar  va  aysberglar,  orollar  va  kichik,  shinam  uyli  chiroyli 
qishloqlari  bilan  dunyoga  mashhur.  Qayd  qilingan  turizm 
resurslari,  takrorlanmas  shimoliy  tabiiy  landshaftlari,  sanoqsiz 
ko‘llari  va  muzlikiar  qoyalaridan  tushuvchi  takrorlanmas 
sharsharalarini  ko‘rish  uchun  dunyoning  barcha  qit’alaridan 
ekoturistlar yil  davomida  tashrif qilishadi.  Bu  yerda  dunyodagi 
eng  katta  Xaukadalur  geyzerlar  vodiysida  250  ta  geyzerlar 
doimiy ravishda otilib turadi. Yuz minglab ekoturistlar shimoliy 
shafaqni va shimoliy dengizlarning  hayvonlarini,  balandligi  900 
metrli  muzlik  qalpog£ini  ko‘rish  uchungina  kelishadi.
AvstraMya.  Ilmiy  adabiyoílar  tahlilidan  ma’lum  bo‘ladiki, 
Avstraliya  ekoturizmni  uning  tamoyillariga  asoslanib  tashkil 
qiigan  va  jahonda  ekoturizmni  ilmiy-amaliy  qoidalariga  asosan 
rivojlantirayotgan  lider davlat  hisoblanadi.  Bu davlat  ekoturizmni 
o‘z  davlatining  hududlarida  tashkil  qilganda  hududlarni  ijtimoiy- 
iqíisodiy  rivojlantirishning  davlat  dasturlarini  ishlab  chiqadi  va 
hududning  tabiiy  resurslarini  hisobga  oigan  holda  ekoturizmni 
rivojlantirish  imkoniyatlarini o£rganadi.
Xalqaro  ekoturizm  bozorida  eng  ommaviylashgan  10  ta 
ekoturistik  marshruí  reytingi  bo‘yicha  Avstraliya  so'nggi  o ‘n
109

---

yillikda  birinchi  o'rinlarni  egallab  kelmoqda.  Avstraliyada 
ekologik  turizm  bilan  9  ta  milliy  kompaniya  shug‘ullanadi. 
Birgina  “Austral san 
Eco  Adventures” 
milliy  ekoturizm 
kompaniyasining  75  ta  turmahsuloti  (ekoturistik  marshruti) 
xalqaro  ekoturizm  bozorida  sotiladi.  Avstraliyada  55  ta  milliy 
park  bor.  Shulardan  lOtasi  YUNESKOning  jahon  xalqlari 
milliy  merosi  ro‘yxatsga  kiritilgan.  Katta  Rif  va  Avstraliya 
kenguralarini butun  dunyo  biladi.
Yafflgi  Zetadiya.  Kichik  davlatning  tabiati,  ayniqsa  ulkan 
paporotniklar,  kivi  qushlari,  ulkan  kaltakesaklar  dunyoda 
faqat  shu  davlatning  hududlarida  saqlanib  qolgan.  14  ta  milliy 
parkning  Stasi  YUNESKOning  jahon  xalqlari  milliy  me’rosi 
ro‘yxatiga  kiritilgan.  Dayving,  qoyatoshlarga  chiquvchilar, 
“robinzonlar”ning dunyo bo‘yicha eng ko‘p sonlilari bu davlatga 
tashrif buyurishadi.
Rossiya,  Dunyoda  maydoni  jihatidan  ham,  turli  tabiiy 
rnintaqalaming  joylashganligi,  ekoturizmni  rivojlantirishning 
barcha  imkoniyatlari  mavjud  boigan  qudratli  davlat.  Rossiyada 
100  ta  davlat  tabiat  qo‘riqxonasi,  35  ta  miüiy  park,  davlat 
ahamiyatidagi  68  ta  tabiat  buyurtmaxonalari,  2976  ta  hududiy 
ahamiyatga  ega  bo‘lgan  tabiat  buyurtmaxonalari,  31  ta  hududiy 
ahamiyatdagi  milliy  parklari  bor.  Bularning  maydoni 
67,8 
min.  ga  ni  tashkil  qiladi.  Shuningdek,  Rossiyada  1024  ta  tabiat 
yodgorliklari bor. Bu ekoturizm resurslari har qanday ekoturistning 
talab va ehtiyojlarini  qondiradi.
AMka.  Qora  qit’a  nomini  oigan  Afrika  har  xil  iabiiy-iqlimiy 
geografilc  mintaqalar  joylashgan,  o‘zining  betakror  tabiati  va 
yowoyi  hayvonot  dunyosida  turlaming  hamda  bu  turlaming 
sonlari  ko‘pligi  jihatidan  ham  qit’alar  orasida  tengi  yo‘q 
hisoblariadi.  Sayyoramizdagi  eng  ko£p  335  ta milliy park Afrikada 
joylashgan.  Bu milliy parklarda  1100 tur sut emizuvchilar,  100 000 
tur hasharotlar,  2  600  tur  qushlar,  3  000  tur baliqlar  muhotazaga 
olingan, Afrikada yuzlab qo‘riqxonalar,  Buyurtmaxonalar va tabiiy 
rezervatsiyalar ishlab turibdi.
110

---

Tayanch socz va iboralar:  milliy park, rezervatsiya,  robinzonlar,
bizon, hayvonlar migratsiyasi, geyzerlar, qorboboning vatani,  lava.
Mavzimi o‘zlashtirisfi S)o4yicha savol va topshiriqlar:
1.  AQSHdagi  milliy parklarni sanab bering.
2.  Afrika davlatlaridagi  ekoturizmni gapirib bering.
3.  Qorboboning vatanidagi  ekoturizmni tushuntirib bering.
4.  AQSH,  Kanada  va  Avstraiiya  davlatlarini  nima  uchun 
ekoturizmda lider davlatlar deyishadi?
5. Islandiya davlatini nima uchun “Geyzerlar vatani” deyishadi?
6.  Kanada davlatida ekoturizm rivojianganmi?
7.  Afrika  davlatlarida ekoturizm rivojianganmi?
8.  Mavzu  matnidagi xalqaro tashkilotning  ramzini ta’riflang.
i n

---