0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. T. Turdiyev elektrotexnika va elektronika asoslari

9.6. Turtki impuls mexanizmlari
Hozirgi zamon texnika va texnologiyasi kundan kunga raqamli uskunalar, EHM, nazorat mexanizmlari, avtomatik elektr yuritmalar va hokazolar bilan jihozlanmoqda.
Barcha raqamli uskunalaming ishlash prinsipi turtki re-jimda ishlovchi mexanizmlarga asoslangan. Turtki impuls deb, qisqa vaqt ichida qiymatini o'zgartirib tumvchi elektr (tok, kuchlanish, quwat va hokazo) kattalikka aytiladi. Turtkining shakli 9.19- rasm, a va b da ko‘rsatganimizdek har xil bo‘lishi
Uk UL
r\r\

t

a ) b)
Ui Ui
/ \ / v

d) ^e)

9 .1 9 - ra sm .

111

www.ziyouz.com kutubxonasi

mumkin. Turtkini xarakterlovchi kattaliklar: T — davr va turtkining o'zgarish tezligi, / — chastotadir. Turtkining chastotasi har xil uskunalarda har xil bo‘Iadi. Masalan, EHMda bu chastota qancha katta bo‘lsa, EHMning ishlash tezligi shuncha yuqori bo‘ladi. Turtki mexanizmining chastotasi amplituda-chastota egri chizig‘i bilan xarakterlanadi.

Turtkilar majmuasi axborotni mujassamlaydi. Masalan, turtki „ 1 “ raqamli bo‘lsa, turtki bo‘lmagan vaqtni „0“ deb olamiz. Mana shu ikki raqam orqali barcha kattaliklar, tu-shunchalar, mantiq elementlari, xullas, istalgan fikr, raqam va hokazo ifodalanadi. Raqamli EHMning asosi mana shu prinsipga, ya’ni barchatushuncha, raqam, tekst vamantiq tushunchalarini ikki raqam bilan ifodalashdir. Shuni ta’kid-lab o‘tish lozimki, EHMning asosi bo‘lmish raqamli tuzilma hozirgi vaqtda radio-teleapparaturaga, avtomatik yuritmalaiga, elektr o‘lchash va nazorat asboblariga, uy-ro‘zg‘or uskuna-lariga, xullas, turmushning barcha sohalariga kirib kelyapti. Turtki mexanizmlarining asosiylaridan biri bu — trigger hisoblanadi. Uning sxemasi 9.20- rasmda ko‘rsatilgan. Birinchi tranzistorga boshlang‘ich turtki berilganda birinchi 7j ochiladi,
turtki ma’lum kattalikka yetgandan keyin 7j yopiladi va T2
ochiladi. Shunday qilib, T{ va 7j navbatma-navbat ochilib-yopiladi, natijada chiqish kuchlanishi U2 turtki ko'rinishida (9.19- rasm) o‘zgaradi. Arrasimon kuchlanish ishlab chiqa-ruvchi mexanizm ham turtki mexanizmiga kiradi. Uning sxe-
112

www.ziyouz.com kutubxonasi

	R					U(t)
x - “	-				U	AAA
		T	r
^kir	CSr V			chiq
t ________						/chiq