0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. T. Turdiyev elektrotexnika va elektronika asoslari

7.7. 0 ‘zgarmas tok dvigateilari
0 ‘zgarmas tok mashinalari qaytarlik xossasiga ega. 0 ‘z-garmas tok generatorining kuchlanishini asta-sekin kamay-tirsak, mashina o‘zgarmas tok elektr tarmog'idan elektr energiyasi iste'mol qila boshlaydi va dvigatel rejimiga o‘tadi. Ya'ni mashinaning yakoridagi aylanish momenti tormoz-lovchi emas, balki o‘zi elektromagnit moment hosil qilib tashqi mashinani aylantira boshlaydi.
87

www.ziyouz.com kutubxonasi

Bu aylanish momenti yakoming tokli o‘tkazgichlari, uyg'otish chulg‘ami hosil qilgan magnit maydonning o‘zaro ta’siri natijasida hosil bo‘ladi. Bunda o‘zgarmas tok dvigateli (motori)ning elektr muvozanat tenglamasi quyidagicha yoziladi.

Tenglamada E = C- n- 0ekanligini hisobga olsak:
U = C n ■ 0 + 1 • R .
U - 1 ■R Y ya

Bundan: « = --------- —.

C 0

Agar magnit oqimining uyg‘otish tokiga proporsional-ligini (/ya= ^) nazarda tutsak, yakorning aylanish tezligini uyg'otish tokini o'zgartirish yo‘li bilan ravon, bir tekis o‘zgartirish mumkinligi formuladan ko‘rinib turibdi. Asosiy tenglama yakor tokiga nisbatan yechilsa, quyidagi ifoda hosil bo‘ladi:

f U - C n ?
*ya
Dvigatelni yurgizish paytida yakorning aylanish tezligi n= 0 bo‘ladi, demak, yakorning kuchlanishiga qarshi yo'nal-gan EYK E = c ■ n ■ 0 ham nolga teng bo'ladi. Yakor chulg'amining qarshiligi juda kichik bo'lgani uchun dvi-
gatelning toki nominal tokdan 10 -H20 marotaba katta bo‘ladi. Katta tok o'tganda yakoming chulg‘ami kuyib ketishi mumkin. Bunday rejim shikastlanish (avariya) rejimi deyiladi. Bunday
88

www.ziyouz.com kutubxonasi

7.9- rasm .
rejimlarga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Shu sababli, dvigatel tar-moqqa ulanadigan zanjirga qo‘shimcha qarshilik kiritiladi (7.9-rasm).
Dvigatel elektr tarmog'iga qo‘shilgan paytda qo‘shimcha qarshilik eng katta qiymatiga oshib borgan sari, EYK ning kattaligi ham osha boradi, yakor toki esa kamayadi, keyin qo‘shimcha qarshilik kamaytiriladi.

0 ‘zgarmas tok dvigatellari ham generatorlar kabi mustaqil va o‘z-o‘zini uyg‘otish dvigatellariga bo'linadi.

Dvigatelning aylanma momenti formulasi: M = K- 0 - fya. Demak, momentning tokka bog‘liqligi to‘g‘ri chiziqli ekan. Dvigatelning FIK:

T| = — • 100%,

p\
bunda Px— dvigatelning elektr tarmog'idan oladigan quwati. Yakorning aylanish tezligi formulasini yuqorida tahlil

qilgan edik.

89

www.ziyouz.com kutubxonasi