‘ zbek isto n r espublik as1 o liy V a ‘rta m a X su s t a ’lim vаулri jg I n izo m iy nom idagj

Fonetika va fonologiya boyicha
-fonetika va fonologiyaning predmeti,maqsadi,vazifalari hamda asosiy birliklari 
haqida aniq tasavvurga ega boiish;
- fonetik birliklaming turlari, ulaming tildagi vazifalarini aniq tasaw ur etish;
- fonetika fanining har bir turida (umumiy fonetika, xususiy fonetika, tavsifiy 
fonetika, tarixiy fonetika, qiyosiy fonetika va eksperimenta! fonetikada) ko'riladigan 
masalalar doirasini chegaralay bilish;
- fonetikaning tadqiqot aspektlari mazmuni va mohiyatini yetarli darajada tasaw ur 
qila olish;
-fonologiyaning predmeti, uning 
ilmiy ta’limot sifatidagi mohiyatini yaxshi 
anglay bilish;
- segmental fonologiya(fonemika) va supersegmental fonologiya (prosodika)da 
o'rganiiadigan masalalami farqlash;
-fonema, uning differensial va integral belgilari, fonemalarning oppozitsiyaga, 
oppozitsiyalaming esa korrelatsiyaga uyushish qonuniyatlari mohiyatini ilmiy asoslay 
olish;
-fonema bilan uning ottenkalari o‘rtasidagi umumiylik, xususiylik va alohidalik 
munosabatiari mohiyatini 
asoslay bilish, bunday munosabatlardan 
xabardor 
boMishning amaliy ahamiyatini ham yaxshi tasaw ur etish;
-fonema ottenkalari, ularning turlarini hamda variant va variatsiya tushunchalarini 
farqlay bilish;
-o'zbek adabiy tili vokalizmi va konsonantizmining fonologik tizimlar sifatidagi 
tavsifini bilish, unli va undosh fonemalar tasnifi va tavsifi maslaiaridan xabardor 
bo'lish;
-fonetik hodisalar, ulaming turlari va sabablarini izohlay olish;
- bo‘g‘in, urg‘u, intonatsiyaning supersegmental hodisalar sifatidagi xususiyatlarini, 
ulaming turlarini bilish, til va nutqdagi ahamiyatini yaxshi tasaw ur etish;
- fonetika va fonologiyaga oid tayanch tushunchlami izohlay bilish.
Grafika va orfografiya bo'yicha
-yozuvning grafika,orfografiya va punktuatsiyadan tarkib topgan sistema ekanligini 
yaxshi anglash;
-grafikaning optik-grafik belgilar tizimi, orfografiyaning esa to‘g ‘ri yozish 
qoidalari tizimi ekanligini farqlay olish;
grafika 
va 
orfografiyaning 
asosiy 
birliklari 
bo'lgan 
grafema 
va 
oifogrammalarning til va vozuv o'rtasidagi aloqalarni ta’minlashdagi rolini izohlay 
bilish;
- grafemani bilateral hodisa sifatida tavsiflay olish, uning tashqi (ifodalovchi) va 
ichki (ifodalanuvchi) tomonlari borligini yaxshi anglashi;
64

---

-grafemalarning tashqi tomoni (optik-grafik tasviri) uchun harflar, tinish belgilari 
va raqamlar “qurilish materiali” bo‘lishini, shunga ko'ra ularning harfiy belgilar va 
noharfiy belgilarga bo'Iinishini bilish;
-harfiy belgilaming ichki tomonida asosan fonemalar kodlashtirilganiigini, shunga 
ko'ra ularning fonografemalar sanalishini, noharfiy belgilaming ichki tomonida esa 
tilning ritmik-intonatsion birlikiari va elementlari (ohang turlari, pauzalar, sanash 
intonatsiyasi kabi prosodernalarning) yoki tushunchalaming (masalan, miqdor 
tushunchalarining) kodlashtirilganiigini, shunga ko‘ra ularning prosodemografemalar 
va logografemalarga bo'Iinishini aniq tasaw ur etish;
- monograf, digraf yoki poligraflar fonografemaning tashqi tomoni (ifodalovchisi) 
ekanligini, ularning ichki tomoni (ifodalanuvchisi) esa monofonemali, bifonemali va 
polifonemali xarakterda bo'lishini izohlay olish;
-orfografiya prinsiplarining turlarini bilish, ularning imlo qoidalari tuzilishiga asos 
bo'luvchi jihatiarini yetarli darajada tasaw ur etish;
- hozirgi ikki yozuvlilik vaziyatida har ikkaia yozuvning imlo qoidalarini puxta 
bilish, ular o'rtasidagi umumiy va farqli jihatlardan xabardor bo'lish;
- hozirgi o'zbek adabiy tilining yozma shakli uchun foydalanilgan yozuv tizimlari 
haqida tarixiy-xronologik m a’lum otgaega bo'lish. 
- - - - - -