£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Muhammad  (1200-1220)  davrida  Qoraxoniylarning  Movarounnahrdagi  rasmiy 

boshqaruvi butunlay barham topadi.

 

Qoraxoniylar  davrida  Movarounnahrning  ijtimoiy-iqtisodiy  hayotida  bir 

qator  muhim  o’zgarishlar  yuz  beradi.  Birinchidan,  Qoraxoniylar  o’lkani  zabt 

etgach, bu erda ko’p asrlardan buyon hukm surib kelgan erga egalik qilishning 

muhim  shakli  –  dehqon  mulkchiligini  tugatib,  bu  mulklarni  davlat  tasarrufiga 

oladilar. Bu mulklar o’z navbatida qoraxoniylarga tobe bo’lgan sodiq amaldorlar, 

harbiy  lashkarboshilar,  davlat  xizmatchilari  yoki  ularga  yon  bosgan  yuqori 

ruhoniylar, din peshvolariga mulk qilib beriladi. “Dehqon” tushunchasi shundan 

boshlab amalda erni ishlovchi, unda mehnat qilib kun kechiruvchi ijtimoiy toifa 

maqomiga ko’chdi.

 

Ikkinchidan,  Qoraxoniylar  davriga  kelib  er-mulkka  egalik  qilishning 

“iqto’”  va  iqtodorlik  munosabatlari  yanada  chuqur  ildiz  otadi.  Iqtodorlar  o’z 

tasarrufidagi  hududlarda  yashovchi  aholidan  olinadigan  soliqlar  evaziga  katta 

daromadlar  olganlar.  Uchinchidan,  O’rta  Osiyo  hududlarining  Qoraxoniylar 

davlati  tarkibiga  o’tishi  erli  aholi  etnik  tarkibida  ham  muhim  o’zgarishlarni 

vujudga  keltiradi.  Qoraxoniylar  hokimiyatining  bu  hududga  yoyilishi  ayni 

zamonda  sharqiy  hududlardan  turkiy  qavmlar,  elatlarning  bu  erlarga  kelib, 

o’rnashib,  o’troqlashuviga  sezilarli  ta’sir  ko’rsatadi.  Bu  esa,  shubhasiz,  o’zbek 

xalqining  etnik  shakllanish  jarayoniga  ta’sir  etadi.  Ayni  chog’da  turkiy  tilning 

iste’mol doirasi to’xtovsiz kengayib bordi.

 

Shu  bilan  birga  bu  tilning  mahalliy  xalq,  elatlarning  adabiy  tili  sifatidagi 

mavqei va maqomi ham tarkib topib bordi. Go’zal va nafis qadimgi turkiy, ya’ni 

eski  o’zbek  adabiyotining  yuksak  badiiy  namunalari  hisoblangan  Mahmud