bu singari umumelatlar, qavm-qabilalar manfaatlariga xizmat qiladigan muhim
maskanlaridan biri sifatida shuhrat topganligidan guvohlik beradi. «Avesto»da
o’lkalardan, viloyat (davlat)lardan biri sifatida tilga olinishi ham bejiz emas.
sun’iy sug’orish kanallari, suv inshootlari barpo etilib, cho’lli, sahroli erlarga suv
chiqazilib dehqonchilik uchun ekin maydonlari kengaytirib borilgan. Gerodot
taassurotlarida Xorazm o’lkasida yashagan aholi dehqonchilikda katta tajribaga
ega bo’lib, ularning donli, dukkakli ekinlar, chunonchi, bug’doy, suli, arpa,
meva-sabzavotchilik mahsulotlarini mo’l-ko’l etishtirganligi qayd etib o’tiladi.
mustahkamligi, o’ziga xos ko’rkamligi ta’minlangan. Bu ko’hna hudud bag’rida
ming yillar davomida zamonlar silsilasidan o’tib, saqlanib kelayotgan ko’plab
asori atiqalar, shahar-qal’alar xarobalari, qoldiqlari ham buni isbot etadi. Xorazm
vohasida hunarmandchilik, tog’-kon ishlari ancha rivojlangan. Bu erdan qazib
olingan qimmatbaho ma’danlar ishlov berilib, yuksak sifat ko’rsatkichiga
etganidan keyingina u tayyor mahsulot sifatida foydalanishga chiqarilgan.
Xorazmda aholining bir qismi chorvachilik bilan shug’ullangan, ularning
tuya, ot, qo’y-echkilardan iborat ko’plab suruvlari bo’lgan. Savdo bozorlarida
g’alla, meva, chorvachilik mahsulotlari, hunarmandchilik buyumlari ayirbosh
qilingan.
Afsuski, Xorazm davlatida hukmronlik qilgan sulolalar to’g’risida
ma’lumotlar hozirgacha etarli emas. Rivoyatlarga ko’ra, Xorazmning qadimiy
siyosiy sulolasi - Siyovushiylar bo’lganligi zikr etiladi. «Avesto»da
ta’kidlanishicha, Siyovarshon Kavousning o’g’li bo’lgan. Siyovarshon o’limidan
so’ng uning nabirasi Kova Xisrav bobosi qotilidan o’ch olib, hokimiyatni egallab
Xorazmda Siyovushiylar sulolasiga asos solgan deyiladi.
O’rta Osiyoning yana bir qadimgi davlati - Baqtriya podshohligi bo’lgan.
Uning tarkibiga hozirgi O’zbekistonning Surxondaryo, Qashqadaryo viloyatlari,
Tojikistonning janubi, Afg’onistonning shimoli-sharqiy erlari kirgan.
Baqtriyadagi ko’pdan-ko’p yirik shaharlar orasida Baqtra mashhur bo’lib,
mamlakatning poytaxti hisoblangan. Baqtra baland va mustahkam mudofaa
devorlari bilan o’ralgan, unda podshoh qal’asi alohida ajralib turgan.
Rim tarixchisi Kurtsiy Rufning shahodat berishicha, «Baqtra daryosi
nomidan shahar va viloyatning nomi kelib chiqqan». Umuman tarixiy
ma’lumotlarga asoslanadigan bo’lsak, qadimgi davlatlar nomlari ko’pincha
daryo, qabila, xalq yoki shaharlar nomiga qiyosan kelib chiqqan bo’ladi.
Binobarin, «Baqtriyaliklar», «Baqtriya xalqi» iboralari juda qadimgi
manbalarda tilga olinib, bitta xalqni yoki bir necha qarindosh qabilalarni
birlashtirgan hududiy tushunchani anglatadi.
«Avesto» kitobida ham Baqtriya «Eng yaxshi mamlakatlar va o’lkalardan
biri bo’lgan, baland bayroqli, go’zal o’lka» sifatida ta’riflangan. Bu xildagi fikr-
mulohazalar Baqtriya o’z davrining yirik davlatlaridan biri bo’lganligidan dalolat
beradi.
Ktesiy ma’lumoticha, Baqtriyaga qarashli Vaxsh vodiysi obi- hayotga
mo’l-ko’lligi, unumdor erlari ko’p bo’lganligidan, bu hududda dehqonchilik
madaniyati taraqqiy topgan, aholi bog’dorchilik, mevachilik mahsulotlari
etishtirishda omilkor bo’lgan. Qashqadaryo vohasining miloddan avvalgi VIII-
VII asrlarga oid Sangirtepa, Yangitepa, Chiroqchitepa, Erqo’rg’on singari aholi
manzilgohlarini o’rganish shuni ko’rsatadiki, bu joylarda o’troq turmush
kechirgan qavm, elatlar dehqonchilik bilan faol shug’ullanganlar. Xuddi shunday
fikrni So’g’diyona hududlariga nisbatan ham aytish mumkin. Qulay tabiiy-
jug’rofiy sharoitga ega bo’lgan Omonqo’ton, Gurdara, Qo’tirbuloq, Zirabuloq
makonlarida yashagan aholining madaniy hayoti ham ancha to’laqonli kechgan.
41
Baqtriyada oltin, la’l kabi qimmatbaho ma’danlar ko’plab miqdorda qazib
olinib, ular tegishli ishlov berishdan so’ng yurt ehtiyoji uchun, qolaversa, xorijiy
ellar uchun tayyor mahsulot holiga keltirilgan. Baqtriya la’liga uzoq Xitoy, Misr,
Hindiston singari mamlakatlarda ham talab-ehtiyoj katta bo’lgan. Baqtriyada
qimmatbaho ma’danlar ishlab chiqarishning yo’lga qo’yilishi bu yurtda maxsus
hunarmandchilik turi - zargarlik, badiiy hunar tarmog’ining rivoj topishiga olib
kelgan. Buni 1877 yilda Vaxsh va Panj daryolarining Amudaryoga quyilish erida
topilgan «Amudaryo xazinasi» topilmasi timsolida ham kuzatish mumkin.
Topilmalar orasidagi 179 ta oltin va 7 ta kumush zargarlik buyumlari qadimgi
Baqtriyada nafis hunarmandchilikning o’sganligidan dalolat beradi. Bu xazina
aslida Baqtriya hududiga qarashli Taxti-Sangin shaharchasidagi ibodatxonaga
tegishli bo’lgan. Ular Londondagi Britaniya muzeyiga (1897) olib ketilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
