oqsoqoli esa butun qishloq ahlining boshlig’i hisoblangan. Oqsoqollar kengashi
qo’lida diniy va dunyoviy hokimiyat jamlangan bo’lib, u jamoa faoliyatiga oid
barcha masalalarni hal qilgan. Mo’’tabar shaxslarning topshiriq va buyruqlari
Ishlab chiqarish jamoalari tarkibini tashkil etgan har bir oila o’z xususiy
tabaqalanishni keltirib chiqardi. Boylik avvalo jamoa oqsoqollari, harbiy
boshliqlar, mo’’tabar shaxslar qo’lida to’plana bordi. Ular erning hosildor
qismini egalladilar, ko’plab chorva mollariga ega bo’ldilar. Oqsoqollar oila
jamoalari, urug’ va qabila ishlarini boshqargani uchun jamoachilar ularga
etishtirgan hosillarining, chorva mollarining bir qismini berishga majbur etilgan.
Oqsoqollar o’z iste’molidan ortib qolgan bunday mahsulotlarni mis, oltin,
qilish uchun o’z harbiy yo’lboshchilarini saylaganlar. Urushda qo’lga kiritilgan
o’ljaning ko’p qismi yo’lboshchiga hamda oqsoqolga berilgan. Shu tariqa,
oqsoqollar va yo’lboshchilar jamiyatda alohida, ustun mavqega ega bo’lib, ularni
zodagonlar deb atashgan. Keyinchalik zodagonlar o’z o’g’illariga nafaqat
boyligini, mulkini, shuningdek, o’z lavozimlarini ham meros qilib qoldirganlar.
Ishlab chiqarish jamoalarining paydo bo’lishi asta-sekin ortiqcha
mahsulotlarni ayirboshlashni hamda ijtimoiy mehnat taqsimotini keltirib
chiqaradi. Jamoa a’zolari ishlab chiqarishning o’zlariga qulay sohasini tanlab
oladilar. Shu tariqa, dehqonchilikdan chorvachilik, keyinroq hunarmandchilik
mustaqil xo’jalik turlari sifatida ajralib chiqadi. Ayrim ishlab chiqarish jamoalari
dehqonchilik bilan, boshqalari chorvachilik yoki hunarmandchilik bilan
shug’ullanadilar. Ular o’rtasida dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilik
mahsulotlarini o’zaro ayirboshlash kengayib boradi. Bu esa o’z navbatida
savdogarlar tabaqasini, ilk shaharlarning muhim belgilaridan biri sifatida
bozorlarni keltirib chiqaradi. Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida tovar
ayirboshlash yuz beradi, dastlabki shaharlar paydo bo’ladi.
2. Xorazm va Baqtriya - ilk davlatchilik asoslari
O’rta Osiyo hududidagi ilk davlat tuzilmalari to’g’risida qadimgi yozma
tariximizning eng noyob manbasi hisoblangan «Avesto» kitobi, shuningdek,
qadimshunos olimlarning o’lkamizning turli hududlarida olib borgan arxeologik -
qidiruv ishlari, ularning natijalari muhim manba hisoblanadi. Shuningdek,
qadimgi Yunon, Rim va Eron manbalari asosida ham bu masalani
oydinlashtirish, etarli, asosli fikrlarni aytish mumkin bo’ladi. Bu o’rinda Yunon,
Rim mualliflaridan Gerodot, Gekatay, Ktesiy, Strabon, Arrian va boshqalarning
asarlari, yodnomalari, Forsiy mixxat yozuvlari, qolaversa, o’lkamizda keng
ko’lamli arxeologik tadqiqotlar olib borgan Ya.G’ulomov, S.Tolstov, V.Masson,
A.Asqarov, E.Rtvaladze, A.Sagdullaevlarning ilmiy tadqiqotlari alohida
ahamiyatga molikdir.
Arxeolog olimlarimizning so’ngggi tadqiqotlari asosida fikr yuritadigan
bo’lsak, O’zbekiston hududida bronza davridayoq, mil. avv. 2 minginchi yillik
o’rtalarida kichik shahar davlatlari shakllangan.
Yurtboshimiz I.Karimovning mana bu fikrlari ham o’zbek davlatchiligi
tarixining o’q tomirlari olis davrlar qa’riga borib tutashishidan yaqqol dalolat
beradi: «O’zbek davlatchiligining tamal toshlari bundan 2700 yil muqaddam ayni
Xorazm vohasida qo’yilgan. Shu ma’noda, milliy davlatchiligimiz tarixi Misr,
Xitoy, Hindiston, Yunoniston, Eron kabi eng qadimiy davlatlar tarixi bilan bir
qatorda turadi. Xorazm tarixi o’zbek davlatchiligining asosi, uning qudrati va
qadimiyligining tasdig’idir»
1
.
Barcha dalili ashyolar miloddan avvalgi so’nggi ming yillik boshlarida,
aniqrog’i VIII-VII asrlarda Vatanimiz hududlarida 3 ta: Katta Xorazm, Baqtriya
hamda saklar va massagetlar konfederatsiyasi shaklidagi dastlabki davlatlar
shakllangan. Bu davlatlar o’ziga xos rivojlanish jarayonini bosib o’tgan. Ayniqsa
bu ilk davlatlar orasida Baqtriya nisbatan barqaror bo’lganligi bilan ajralib turadi.
«Katta Xorazm» «ishlab chiqarishning Osiyo usuli»ga ega bo’lgan davlatlarning
I.A.Karimov. Asarlar. T.6. T.: O’zbekiston, 1998, 375-bet.
39
qadimgi sharq tipiga mansub edi. Saklar va massagetlarning konfederatsiyasi esa
chorvador turlarning ko’chmanchi va yarim ko’chmanchi qabilalarning
harbiylashgan davlatidan iborat edi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
