£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Quloqlashtirish  Statistik  ma’lumotlarga qaraganda jamoalashtirish       boshlarida

 

O’zbekistonda  shartli  ravishda  «quloq»  xo’jaligiga  kiritish  mumkin  bo’lgan 

xo’jaliklarning salmog’i aslida umumiy dehqon xo’jaliklarining 5 foizidan kamrog’ini 

tashkil  etardi,  xolos.  Biroq  ommaviy  jamolashtirish  boshlanishi  bilan  15  foizdan  ortiq 

xo‘jaliklar  «quloqlashtirish»ga  duchor  bo‘ldi.  Haqiqatda  esa  bular  o’rtahol  dehqon 

oilalari edi. Faqat 1930 yilning o’zida respublikada «boy» va «quloq» xo’jaliklar toifasiga 

kiritilgan  2648  ta  o’rtacha  dehqon  xo’jaliklari  tugatilgan  edi.  1931  yil  avgustiga  kelib 

respublikada qo’shimcha yana 3828 ta «quloq xo’jaliklari» tugatildi.

 

Respublikaning  o’ziga  to’q,  bozorga  tovar  g’alla  etishtirib  berishga  qodir 

son-sanoqsiz dehqon xo’jaliklari bor narsasidan mahrum bo’lib, haqsiz-huquqsiz 

holda o’z oila a’zolari bilan uzoq hududlarga (Sibir, Ukraina, Qozog’iston) yoki 

yangi  o’zlashtirilayotgan  cho’lli,  to’qayzor,  qamishzor  erlarga  badarg’a 

qilindilar.

 

Ayni paytda dehqon xo’jaliklarini majburiy quloq qilish, boshqa joylarga surgun 

qilish ishlari avj oldirildi. O’zbekistondan Ukraina, Sibir va Shimoliy Kavkazga 3871 

«quloq oilasi» surgun etildi. 1933 yilda surgun qilingan «quloq» xo’jaliklari soni 5500 

taga etdi. Ming-minglab qishloq oilalari bunday xavf-xatarning bo’lishini oldindan his 

qilib, o’z kindik qonlari to’kilgan muqaddas zaminni tark etib, uzoq begona yurtlarga 

bosh  olib  ketishga  majbur  bo’ldilar.  Ularning  ko’plari  uzoq  yillar  xorijiy  ellarda 

umrguzoronlik  qilib,  ona  yurt  sog’inchi  bilan,  unga  talpinib  yashab  o’tdilar.  Faqat 

O’zbekiston milliy mustaqillikka erishgandan so’nggina orzu-armonlari ushalib, yangidan 

Vatanning mo’’tabar tuprog’ini tavof qilish baxtiga musharraf bo’ldilar.

 

Ma’muriy tazyiq, oshkora zo’ravonlik, iqtisodiy terror usullari va shu kabi ta’sir 

choralari orqasida «Kolxoz qurilishi» rivojlantirib borildi. 1932 yil oxiriga kelib umuman 

O’zbekistonda  jamoalashtirilgan  xo’jaliklar  barcha  dehqon  xo’jaliklarining  81,7  foizini 

birlashtirgan edi. 800 ming dehqon xo’jaliklari negizida 9734 ta kolxoz va 94 ta sovxoz 

tashkil  etilgandi.  Bu  jarayon  keyingi  yillarda  ham  davom  ettirildi.  1937  yilda  dehqon 

xo’jaliklarining jamoalashtirish darajasi 95 foizga etgan bo’lsa,1939 yilda u 99,2 foizni 

tashkil  etdi.  Ommaviy  kollektivlashtirish  jarayonida  O’zbekiston  bo’yicha  60  mingdan 

ortiqroq kishi «quloqlar»ga mansublikda ayblanib qatog’on qilindi. Shunday qilib, 30-

yillar  davomida  O’zbekistonda  zo’rovonlik  yo’li  bilan  «Qishloq  xo’jaligini 

kollektivlashtirish», «quloqlarni sinf sifatida tugatish» siyosati uzil-kesil hal qilindi.

 

«SSSRning paxta mustaqilligini ta’minlash» asosan O’zbekiston xalqi zimmasiga 

yuklatilgan edi. 1935 yilda O’zbekistonda 1 mln. tonna paxta tayyorlangan bo’lsa, bu

 

231

 

---

ko’rsatkich 1939 yilda 1,5 mln. tonnani, 1941 yilga kelib esa 1 mln. 656,2 ming tonnani 

tashkil etdi. Bu Butunittifoq bo’yicha tayyorlangan paxtaning 60 foizidan ziyodrog’ini 

tashkil  qilardi.  30-yillar  davomida  respublika  qishloq  xo’jaligi  tizimida  paxta 

yakkahokimligi  mustahkam  o’rin  egallab  bordi.  Jumladan,  agar  1933  yilda  paxta 

mahsuloti respublika etishtirib tayyorlab beradigan qishloq xo’jalik mahsulotlari umumiy 

hajmining 81,5 foizini tashkil etgan bo’lsa, 1937 yilga kelib bu raqam ko’rsatgichi 93,4 

foizga etdi.