£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Yoppasiga kollektivlashtirish VKP(b) XV s’ezdi (1927) belgilab bergan qishloqda

 

kollektivlashtirish  siyosati  va  uni  izchil  amalga  oshirish  butun  mamlakatda  bo’lgani 

singari  O’zbekiston  va  uning  xalqi  uchun  ham  asosiy  amaliy  vazifaga  aylangandi. 

Totalitar  hokimiyat  qishloqda  kollektivlashtirish  siyosatini  zo’rlik,  o’zboshimchalik  va 

ma’muriy-buyruqbozlik usullari bilan o’tkazishga kirishdi.

 

Markaz buyrug’i va ko’rsatmasini bajarishni o’zlari uchun katta sharaf deb bilgan, 

unga ko’r-ko’rona asoslangan rahbarlar dehqonlarni zudlik bilan kolxozlarga kiritish 

uchun  «jon  kuydirdilar».  Ayniqsa  1929  yilning  ikinchi  yarmi  va  1930  yil  boshlaridan 

mavjud  reallik  bilan  hisoblashmay  omonat  jamoa  xo’jaliklari  tuzish  mavsumi  avj 

oldirildi.  Masalan,  O’zbekiston  partiya  va  hukumatining  1930  yil  17  fevraldagi 

«Kollektivlashtirish va quloq xo’jaliklarini tugatish to’g’risida»gi qarorida respublikaning 

17  ta  tumanida  yoppasiga  jamoalashtirish  vazifasi  belgilangan  edi.  Ko’p  joylarda 

quloqlarni tugatish shiori ostida o’rtahol, hattoki kambag’al dehqon xo’jaliklariga nisbatan 

ham zulm o’tkazildi. 1929 yil oktyabrga qadar respublikadagi dehqon xo’jaliklarining 3,4 

foizi kolxozlarga kirgani holda, 1930 yil martiga kelganda dehqon xo’jaliklarining 47 

foizi kolxozlashtirilgan edi. 1931 yil oxirida bu ko’rsatkich 68,2 foizga etdi.

 

Kollektivlashtirish  ishidagi  shoshma-shosharlik,  joylardagi  real  shart-sharoitlar 

bilan  hisoblashmaslik,  milliy  hududlarning  o’ziga  xos  hususiyatlari,  aholisining  milliy 

an’analari,  udumlarini,  dindorlik  darajasi,  madaniy-ma’naviy  saviyasini  e’tiborga 

olmaslik oxir-oqibatda bundan ham ko’ngilsizroq holatlarning yuz berishiga sabab bo’ldi. 

Ko’p qishloq tumanlarida hokimiyat organlarining zo’ravonligi, o’zboshimchaligiga aholi 

keskin norozilik bildirib, turli harakatlar uyushtirishga majbur bo’ldi. 1929-1930 yillarda 

dehqonlarning  sovet  tuzumiga  nisbatan  ommaviy  norozilik  harakatlarida  faqat

 

230

 

---

Qashqadaryo okrugidan 14 ming nafar kishi qatnashgan. Ma’lumotlarda qayd etilishicha, 

bunday ommaviy norozilik harakatlari shu davrda respublika bo‘yicha 240 marta 

sodir  bo‘lgan.  Eng  achinarlisi  shuki,  ko’plab  oddiy  dehqon  xo’jaliklari  arzimagan 

sabablar bilan yoxud birgina jamoa xo’jaligiga kirishga rag’bat bildirmaganligi vajidan 

bor  budidan  mahrum  etilib,  uy-joyi,  mol-mulki  tortib  olinib,  quloqlar  ro’yxatiga  tirkab 

yuborilavergan. Bu nohaqlikni oldini oladigan, uni adolatli hal etib ajrim qiladigan biror 

bir  mard  topilmagan  o’sha  kezlarda.  Hamma  o’zini  o’ylash,  bu  balo-qazolardan 

ehtiyotlanish choralarini izlashga majbur bo’lgan edi u zamonlarda.