£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

XI asr o‘rtalariga kelib 

katta hududlarini o’zida jam etgan G’arbiy xonlik.

 

Qoraxoniylar 

>  Markaziy bolasog’un bo’lgan Talas, Isfijob,

 

hokimiyati 2 ga bo‘linib 

Shosh (Toshkent), Sharqiy Farg’ona, Ettisuv va

 

ketdi: 

Qoshg’ar erlarini tarkibiga olgan Sharqiy xonlik

 

Qoraxoniylarning

 

davlat boshqaruv

 

tizimi

 

Eloqxonlar -

 

mahalliy 

hukmdorlar

 

Hoqon

 

 

>  Ulug’ xojib 

>  Munshiy 

>  Bitikchi 

>  Qushchi 

>  Oshchi 

>  Og’ichi 

>  Biruk 

>  Tavochi 

 

Bosh vazir 

devoni

 

 

>  Devoni mustovfiy 

>  Devoni mushrif 

>  Devoni barid 

>  Devoni amid 

>  Devoni ushrot 

>  Devoni vaqf 

>  Voley-bek 

Qoraxoniylar  davlatining  boshqaruv  tizimi  mahalliy  hududiy  boshqarish 

tartibiga asoslangan. Xonlik hududlari nihoyatda bepoyon bo’lganligidan, har bir 

yirik  hudud  yoki  viloyat  eloqxonlar  (mahalliy  hukmdorlar)  tomonidan  nisbatan 

mustaqil  tarzda  idora  qilingan  (Masalan,  Samarqand,  Buxoro,  Ettisuv  v.b.). 

Eloqxonlar tegishli miqdordagi yillik xiroj yoki to’lovlarni markaziy xokimiyat 

hukmdori  -  Tamg’achxonga  yuborib,  amalda  o’z  mulklarini  mustaqil 

boshqarganlar.

 

Qoraxoniylarning  Movarounnahrdagi  hukmronligi  murakkab  ijtimoiy-

siyosiy  vaziyatda,  turli  sulolaviy  urushlar,  ziddiyatli  jarayonlar  girdobida 

kechgan.  Ayniqsa  xonlikning  muhim  hayotiy  markazlari  hisoblangan 

Samarqand,  Buxoro,  Balx  va  Termiz  kabi  joylarni  qo’lga  kiritish  uchun 

saljuqiylar, qoraxitoylar bilan ko’p bor urush harakatlari olib borilgan.

 

Xususan,  saljuqiylarning  so’ngi  podshohi  Sulton  Sanjar  (1118-1157) 

Qoraxoniylarning Movarounnahrdagi hukmdori Arslonxon (1102-1130)ning

 

99

 

---

zaiflashib  qolganligidan  va  mahalliy  ruhoniylar  fitnasidan  foydalanib, 

Samarqand  va  uning  atroflarini  bosib  oladi.  Shundan  so’ng  Qoraxoniylar 

sulolasiga mansub mahalliy xonlar amalda Sulton Sanjarga tobe bo’lib qoladilar. 

Biroq ko’p o’tmay bu hududlar yangidan sharqdan bostirib kelgan Qoraxitoylar 

ta’siriga tushib qoladi.

 

Faqat  1211  yilga  kelib,  ya’ni  so’nggi  Horazmshoh  Alouddin