£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Sho‘roi Islomiya Turkiston jadidlari faqat targ’ibot-tashviqotchilik ishlari bilangina cheklanib

 

qolmasdan, shu bilan birgalikda siyosiy t ashkilotlar, partiyalar tu zish , ularning faoliyatini 

islohotchilik  maqsadlari  sari  yo’naltirish  bilan  ham  jiddiy  shug’ullanib  bordilar. 

Chunonchi, 1917 yil 14 martda Toshkentda ―Sho‘roi Islomiya‖ tashkiloti tuzildi. Hur 

va  demokratik  Turkiston  uchun  kurash  uning  asosiy  g’oyasi  va  bosh  maqsadi  edi.  15 

kishidan  iborat  rayosat  tarkibidan  Munavvar  qori  Abdurashidxonov  (etakchi), 

Abduvohid  qori,  Mirkomilboy  Mo’minboev,  Ubaydullaxo’ja  Asadullaxo’jaev,  Salimxon 

Tillaxonov singari yurt rahnamolari o’rin olgan edilar.

 

O’lkaning  turli  joylarida  ―Sho‘roi  Islomiya‖ning  quyi  shu’balari  tuzilib,  ular  aholi 

orasida  qizg’in  faoliyat  yuritdilar.  Shuningdek,  “Sho’roi  Islomiya”  ta’sirida  joylarda 

turli  nomlarda  tashkilotlar  tuzildi.  Toshkentda  “Turon”,  “Ittihodi  taraqqiy”,  Andijonda 

“Ozod xalq”, “Hurriyat”, “Ma’rifat”, Samarqandda “Mirvaj-ul Islom”, “Klub Islomiya”, 

Kattaqo’rg’onda  “Ravnaqul  Islom”,  “Guliston”  va  boshqalar  shular  jumlasidandir.  M. 

Behbudiyning  “Xaq  olinur,  berilmas”,  Munavvar  Qorining  “Hurriyat  berilmas,  olinur” 

shiorlari ularning chinakam kurash bayrog’iga aylangan edi..

 

Turkiston istiqloli uchun kurashga bel bog’lagan va “Sho’roi Islomiya” ta’sirida 

faoliyat  yuritgan  jadidlarning  bir  qismi  “Qadimchilar”  nomi  bilan  atalardi.  1917  yil 

iyuniga  kelib  “Qadimchilar”  “Sho’roi  Islomiya”  tarafdorlari  bilan  uzil  -  kesil  aloqani 

uzib, “Sho’roi Ulamo” tashkilotini tuzdilar (uning rahbarlari: Sherali Lapin, Abdumalik 

Hoji Nabiev va boshqalar).

 

Bo’linishning asosiy sabablari Turkistonning milliy muustaqilligiga erishish yo’lidagi 

ikki xil qarama-qarshi taktik kurash masalasi edi.

 

198

 

---

Konservativ, mutaassiblik qarashlar nuqtai nazaridan yondashgan “Qadimchilar” 

o’lka  mustaqilligini  hukmron  mustamlakachilarga  qarshi  faqat  g’azovot,  ya’ni  qurolli 

kurash yo’li bilan qo’lga kiritishni yoqlardilar.

 

Jadidlarning  ilg’or  namoyandalari  esa  Rossiyada  yuzaga  kelgan  qulay  inqilobiy 

shart-sharoitlardan  foydalanib,  yurt  mustaqillgini  siyosiy  vositalar  orqali, behuda qon 

to’kmasdan,  bosqichma–bosqich  qo’lga  kiritishni  istardilar.  Ularning  demokratik