*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.
 
MENEJMENT QONUNLARI VA QONUNIYATLARI 
Menejment  qonun  va  qonuniyatlari  o‘z  mohiyatiga  ko‘ra  obyektiv 
jarayon  hisoblanadi.  “Qonun”  va  “qonuniyat”ni  umumiy  va  xususiy 
tushunchalarga kiritish mumkin.
 
“Qonun”  umumiy  tushuncha  bo‘lsa,  qonuniyat  uning  bir  qismi 
hisoblanadi.  Iqtisodiy  qonun  va  qonuniyatlar  inson  ongi  va  saviyasidan 
tashqarida amal qiladi. Inson uni to‘g‘ri tushunishi va undan o‘z faoliyatida 
oqilona foydalanishi lozim. Bozor iqtisodiyoti tizimi uni to‘g‘ri tushunish va 
undan oqilona foydalanishni talab qiladi. Menejmentning quyidagi qonunlari 
mavjud:
 
-ixtisoslashtirish qonuni;
 
-integratsiya qonuni;
 
-markazlashtirish qonuni;
 
-demokratizatsiyalash qonuni;
 
-vaqt qonuni (vaqtni iqtisod qilish qonuni).
 
Ixtisoslashtirish  qonunining  mohiyati  shundaki,  korxonani  boshqarish 
ma’lum miqdordagi boshqaruvchilar, rahbarlar tomonidan amalga oshiriladi. 
Ular o‘z faoliyatlari jarayonida mehnat taqsimoti asosida o'ziga xos quyidagi 
funksiyalar  bo‘yicha  (rejalashtirish,  tashkil  etish,  muvofiqlashtirish, 
faollashtirish,  nazorat),  mehnat  vositalari  bo‘yicha  (axborotlami  yig‘ish, 
qayta ishlash, tahlil qilish usullari), funksiyalami bajarish hajmi va mehnatga 
bo'lgan  talab  bo'yicha  (bo‘lim  rahbarlari  va  unga  bo‘ysunuvchilar), 
menejment  vakolati  bo‘yicha  (menejment  darajasi,  huquqi,  mas’uliyati  va 
boshqalar) amalga oshiradi.
 
Menejment  tizimida  har  xil  funksiyalar  taqsimoti  mavjud  bo‘ladi. 
Xususan  korxonani  boshqarishning  umumiy  vazifalari-  ishlab  chiqarish 
jarayoni, moliya, sotib olish, sotish, marketing, kadrlarni o‘qitish, ilmiy
 
80 
faoliyat,  axborotlar  tizimini  boshqarish  kabilar  mavjud  bo‘ladi.  Bu  o‘z 
navbatida 
boshqarishning 
ixtisoslashuvi 
bo‘lib, 
ular 
yordamida 
boshqarishning  samaradorligi  ta’minlanadi.  Menejmentning  ixtisoslashgan 

---

 
funksiyalari  shu  sohani  bilgan  tajribali  va  malakali  xodimlar  tomonidan 
amalga oshiriladi.
 
Integratsiya  qonuni-bu  obyektiv  qonun  bo‘lib.  menejment  barcha 
boshqaruvchi  xodimlar  faoliyatini  integratsiyasi  asosida  amalga  oshirishni 
ko‘rsatadi. Bunday ehtiyoj ishlab chiqarish va boshqarishga boigan talabdan 
kelib chiqadi va amalga oshiriladi.
 
Menejmentning  integratsiyasi  uning  quyidagi  tarkibiy  qismlari 
yordamida namoyon bo‘ladi:
 
1.
 
Maqsad - boshqarishning integratsion omili sifatida;
 
2.
 
Menejment  mexanizmi-balanslashgan  usuli  va  menejment  jarayoni 
sifatida;
 
3.
 
Strukturaviy bo‘linmalar va ulaming funksiyalarini muvofiqlashtirish 
sifatida;
 
4.
 
Axborotlar  bilan  ta’minlash-menejment  bolinmalari  o‘rtasida 
bog‘lanish sifatida.
 
Menejmentning  markazlashtirish  qonuni.  Bu  qonun  markazdan  va 
quyidan boshqarishning optimal (eng qulay) variantini topishni talab etadi.
 
Bu  qonun  bir  tomondan  markazdan,  ya’ni  yuqoridan  pastga,  ikkinchi 
tomondan pastdan yuqoriga menejment jarayonini o‘zida aks ettiradi.
 
Boshqarishning  obyektiv  tizimi  markazlashtirilgan  shaklda  boiadi. 
Masalan, biologiyada birinchi tizim faoliyat ko‘rsatishi uchun markaz, ya’ni 
miya ishlashi kerak.
 
Korxonani  boshqarishda,  muhim  qarorlar  qabul  qilishda  vakillikning 
aksariyat  qismini  o‘z  zimmasiga  oladigan  boshqamv  tizimi  markaz]ashgan 
boshqamv  deb  ataladi.  Korxonani  boshqarish  vakolatlari  asosan  quyi 
boshqamv  organlariga  berilgan  boisa,  buni  markazlashmagan  ya’ni  quyidan 
boshqamv deyiladi.
 
Markazlashgan boshqamvning afzalliklari quyidagilardan iborat:
 
1.
 
Ixtisoslashgan boshqamv xizmatining faoliyatini muvofiqlashtirish va 
nazorat qilish imkoni tugiladi.
 
2.
 
Harakatning 
yagona 
kelishilgan 
tartibi 
ta’minlanadi.
 
3.
 
Menejment  mehnati  bilim  va  tajribadan  unumliroq 
foydalanish imkonini beradi.