*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

C^'llash va^fojr dalanish mlq»o»i ga qarab 
 
qb'yektni qamrab 
olishiga qarab
 
 
 
U
 
Mehnat taqsimoti 
belgisiga qarab
 
 
 
9-chizma. 
Menejment funksiyalarining turkumlanishi 

---

 
Menejment  funksiyalarining  tasnifi. 
Menejment  funksiyalarining 
mohiyati,  tasnifi  va  mazmunini  o'rganish  boshqaruvning  butun  jarayonini 
targibga  solib  turish  uchun  zarurdir,  chunki  yuqorida  ta’kidlaganimizdek, 
boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning funksiyalarida namoyon bo‘ladi.
 
Menejment-tashkilot maqsadlarini shakllantirish va ularga erishish uchun 
zarur  boigan  rejalashtirish,  tashkil  qilish,  motivatsiya  va  nazorat  kabi 
asosiy(umumiy)  funksiyalami  amalga  oshirish  jarayonidir.  Boshqaruvga  oid 
ikki muhim hdatni ko'rsatish mumkin:
 
-birinchidan,  har  qanday  tashkilotning  boshqaruv  tizimi  nechta 
bosqichdan  iborat  bolmasin,  shartli  ravishda  uch  bosqichga  keltiriladi:  oliy 
bosqich, o‘rta va quyi boshqaruv bosqichi. Bu bosqichlarga bolinish boshqaruv 
hajmi,  maxsus  mehnat  taqsimotiga  bogiiq  boiadi.  Sotsiolog  Talkott  Parsons 
fikriga kola, “quyi bosqichdagi, ya’ni texnik bosqichdagi rahbarlar, asosan, har 
kundalik operatsiyalar va harakatlar bilan shug‘ullanib, ishlab chiqarishda yoki 
xizmatlar ko‘rsatishda uzluksizlikni ta’minlaydilar.
 
Oita  boshqaruv  rahbarlari  asosan  tashkilot  ichida  boshqaruv  va  o‘zaro 
kelishtirish  ishlari  bilan,  tashkilotning  turli  bolimlarini  harakatlari  va  faoliyat 
shakllarini  o‘zaro  kelishtirish  bilan  shug‘ullanadilar.  Va  nihoyat,  oliy 
boshqaruv  bosqichi,  ya’ni  institusional  bosqich  rahbarlari,  asosan,  uzoq 
muddatli rejalami, maqsadlami ishlab chiqish hamda tashkilotning turli sharoit, 
o‘zgarishlar  va  ijtimoiy  jarayonlarga  moslashish  masalalari  bilan 
shug‘ullanadilar”;
 
-ikkinchidan,  hozirgi  davr  tashkilotlari  shunchalik  tez  o'zgaruvchan, 
turg‘un  bolmagan  muhitda  ishlashga  majburki,  bozor  iqtisodiyoti  sharoiti 
ulardan  juda  tez  tarzda  sharoitga  moslasha  bilishni  taqozo  etadi.  Rahbarlar 
o‘zgarishlami  kutib  o‘tirib,  keyin  harakatga  tushishlari  kerak  emas,  balki  shu 
o‘zgarishlami  oldindan  kola  bilgan  holda,  aniq  tadbirlami  qollashlari  kerak 
boiadi. Hozirgi  kunda tashkilotlar rahbarlari huddi  tadbirkorlardek fikrlashlari 
va  faoliyat  yuritishlari  zarur.  Tadbirkor  menejer  imkoniyat  izlaydi  va  o‘zini 
xavf-xatarga  soladi.  Funksiya  lotin  tilidan  kelib  chiqqan  boiib  faoliyat, 
majburiyat, ish ma’nosini anglatadigan so‘z.
 
Demak,  funksiya  biror  bir  organ  bajaradigan  ishni,  kishilaming 
majburiyatlarini  yoki  faoliyat  doiralarini  anglatadi.Menejment  funksiyalari 
deganda  ishlab  chiqarishni  boshqarishga,  bir  qator  aniq  vazifalami  bajarishga 
qaratilgan bir xil ishlar majmuasiga aytish mumkin. Menejment ta’sir sifatida 
qator funksiyalar orqali amalga oshiriladi.
 
94 
Menejment  funksiyalarining  mazmuni  ishlab  chiqarish  jarayonini  tashkil 
qilinishidan  kelib  chiqadi.  Menejment  funksiyalari  juda  keng  ma’noli 
tushunchadir.  Ular,  ma’lum  belgilariga  ko‘ra,  asosiy  (umumiy)  hamda  aniq 
(konkret)  fimksiyalarga  bo‘linadi.  Asosiy  funksiyalarga  rejalashtirish,  tashkil 
qilish,  motivatsiya,  nazorat  kiradi.  Bu  funksiyalar  hamma  bo‘g‘inlar  va 

---

 
bosqichlarda amalga oshiriladi. Aniq funksiyalar ichida esa ko‘pincha quyidagi 
aniq  funksiyalar  ajratiladi:  texnik-iqtisodiy  rejalashtirish,  moddiy-texnik 
ta’rninot,  mehnatga  haq  toiashni  tashkil  qilish  va  hokazolar.  Menejment 
funksiyalari  ishlab  chiqarish  jarayonining  alohida  elementlari  va  parametrlari, 
boshqarish belgisi bo'yicha ham farqlanadi. Menejment obe’ktlari bo‘yicha esa 
gorizontal  va  vertikal  bosqich  funksiyalarini  ajratish  mumkin.  Asosiy 
funksiyalar qatoriga rejalashtirish, tashkil qilish, motivatsiya va nazorat kiradi. 
Ushbu  fimksiyalarning  uzluksiz,  o‘zaro  bog‘liq  ravishda  amalga  oshirilishi 
menejmentning siklini tashkil qiladi. Asosiy funksiyalar qatoriga tashkilotning 
turidan  qat’iy  nazar,  doimiy  tarzda  bajarilishi  shart  bo‘lgan  vazifalar  kiradi, 
ular bir necha mayda aniq funksiyalami o‘z ichiga oladi.
 
Xulosa  qilib  aytganda,  menejmentning  funksiyalari  bir-biri  bilan  uzviy 
bog‘langan bo‘lib, korxonaning mahsulot ishlab chiqarish hajmini ko‘paytirish, 
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.