§. Stoletov tajribalari. Fotoeffekt

10.Ichki fotoeffekt asosida ishlaydigan fotoelementlar: Vakuum fotoelementlari va FEK lar spektrning infraqizil sohasida spektrometrik o’lchashlar o’tkazishga yaramaydi, chunki hozirgi vaqtda ishlatiladigan fotokatodlarning qizil chegarasi 1100 nm dan ortmaydi. Lekin hozirning o’zidayoq 3 – 4 mkm gacha bo’lgan sohada o’lchash o’tkazish imkoniyatini beradigan materiallar ma’lum. SHu sababli infraqizil sohada o’lchash o’tkazishda ichki fotoeffekt asosida ishlaydigan fotoelementlar qo’llaniladi. Ular qatoriga , va asosida yasalgan va 6 mkm gacha bo’lgan sohada o’lchashga imkon beradigan sovitilmaydigan fotorezistorlarni hamda oltin, rux, mis va boshqa metallar bilan legirlangan (maxsus usul bilan qo’shilgan) germaniy asosida ishlangan va 40 mkm gacha bo’lgan sohada o’lchashga imkon beradigan qattiq sovitiladigan fotorezistorlarni kiritish mumkin.
Spektrning uzunroq to’lqinlar qismida o’lchash o’tkazganda issiqlik qabul qilgichlardan foydalaniladi; ular tushayotgan nurlar ta’sirida isiganda yo o’z o’tkazuvchanliklarini o’zgartiradi yoki ularda EYK vujudga keladi. Yarimo’tkazgichli fotoelementlarda elektr signalining kattaligi yoritilganlikka qat’iy chiziqli bog’langan emas. Bu kamchilik va fotoelement sezgirligining doimiy emasligi ta’minlovchi manbaning stabilmasligi, o’lchash sxemasining kuchaytirish qobiliyatining o’zgarib turishi kabi kamchiliklar ikki nurli sistemadan foydalanish bilan bartaraf qilinadi. Ikki nurli sistemada yutadigan moddadan o’tgan yorug’likning absolyut intensivligi emas, balki bu intensivlikning yoritayotgan manbaning yopyg’lik intensivligiga bo’lgan nisbati o’lchanadi.
Fotoelementlar qo’llaniladigan juda ko’p hollarda ularning o’lchash xususiyatlariga qat’iy talablar qo’yilmaydi. Shuning uchun ichki fotoeffekt asosida ishlaydigan fotoelementlar o’lchamlari kichik ta’minlovchi kuchlanishlar past bo’lgani va bir qator boshqa konstruktiv xususiyatlarga ega bo’lgani uchun avtomatik sistemalarda, boshqarish sistemalarida, Quyosh energiyasini o’zgartirishda, ishlab chiqarishni nazorat qilish va boshqa sohalarda keng qo’llaniladi. Bu fotoelementlarning inersion xususiyatlari yomonligi ularning qo’llanilishiga to’sqinlik qiladigan hollar bundan mustasnodir¹.

1^У.А.Аминов. Оптика (маърузалар матни). Урганч – 2007.