" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

Ijobiy  m a ’nodagi  javobgarlik  —

  m as’uliyatlikdir,  ya’ni  shaxsning 

jamiyatdagi  o ‘z  o ‘rnini,  ijtimoiy  taraqqiyotdagi  rolini  va  jamiyat  ishla- 

ridagi  o ‘zining  ishtirokini  chuqur  anglab  harakat  qilishidir.  H uquq  n o r­

malari  va  qonunchilik  talablariga  nisbatan  m as’uliyatlilik  kishilar  haraka- 

tining  ahloqiy  va  siyosiy  regulyatori  sifatida  maydonga  chiqadi.  Ijobiy 

m a ’nodagi  javobgarlik  huquq  normalari  talablarini  buzmaslik  uchun 

javobgarlikdir.

Retrospektiv  та ’nodagi javobgarlik

  —  shaxs  o ‘z  harakatlarining  salbiy 

natijalari  uchun,  huquqni  buzganligi  uchun  m a ’lum  huquq  va  burchlar- 

dan  m ah ru m   b o ‘lish  formasida  o ‘tiladigan  javobgarlikdir.  Bu  m a ’nodagi 

javobgarlik  huquqqa zid  keluvchi  va jamiyat  manfaatlariga  zarar yetkazuv­

chi  xatti-harakatni  sodir  etganlik  uchun  yuklanadigan javobgarlikdir.

Javobgarlikning  bu  ikki  turi  o ‘zaro  uzviy  bog‘liqdir.  Ijobiy javobgarlik 

(m as’uliyat)  qancha  yuqori  b o klsa,  turm ush  qoidalari  shuncha  yaxshi 

bajariladi  ham da  retrospektiv javobgarlikka tortilish  holatlari  shuncha  kam 

b o ‘ladi.

Ijobiy  va  retrospektiv javobgarlik  faqat  yuridik javobgarlik  uchungina 

xos  elem entlar  bo ‘lib  qolmasdan,  balki  u m um an  sotsial javobgarlik  uchun 

ham   xosdir.  Sotsial javobgarlik  ancha  keng  tushuncha  bo'lib,  barcha  sot­

sial  normalarni  buzganlik  (yoki  buzmaslik)  uchun  javobgarlikni  nazarda 

tutadi.  Sotsial  javobgarlik  siyosiy javobgarlik,  yuridik javobgarlik,  axloqiy 

va  boshqa  xil javobgarliklarni  o ‘z  ichiga  oladi.

Yuridik javobgarlik 

—  bir  tom ondan,  fuqarolar  va  m ansabdor  shaxs- 

laming  davlat  tom onidan  o ‘matilgan  huquqiy  norm a  talablariga  to ‘liq 

amal  qilish  m as’uliyati  va,  ikkinchi  to m o nd an,  davlat  bilan  huquqni  buz-

1 

Retrospektiv

 —  o 'tm is h ,  o 'tm ish g a  qaytish  dem akdir.  Y uridik  m a ’no d a  huquqiy  no rm an i  buzgandan 

keyingi javobgarlik,  y a ’ni  o ‘tgan  ish  u ch u n  javobgarlik.

5 1 7

---

DAVLAT  VA  H U Q U Q   NAZARIYASI

gan  shaxs  o ‘rtasida  huquqiy  munosabat  b o iib ,  bunda  aybdor  shaxs 

muayyan  huquqlardan  m ahrum   etilib,  o ‘zi  uchun  noxush  oqibatlar  kelib 

chiqishidan  jabrlanishidir.  Bunda  huquq  normasi  sanksiyalarini  realizat- 

siya  qilish  m om enti  yuridik  javobgarlik  belgilash  momentiga  mos  keladi 

deyish  mumkin.

Yuridik javobgarlikda  huquqqa  xilof xatti-harakatni  sodir etgan  shaxs­

ga  nisbatan  uning  erki  va  istagidan  q a t’i  nazar  davlat  majburlov  chorasi 

qo llaniladi.  Davlatning  majburlash  kuchi  faqat  huquq  normalari  talabla­

rini  buzgan  shaxslarga  nisbatangina  qollaniladi.

Yuridik  javobgarlik  —  huquqbuzarga  nisbatan  huquq  normalarida

 

ко ‘zda  tutilgan  sanksiyalar  asosida  davlatning  majburlov  choralarini

 

q o jla sh i  bo jib,  bunda  aybdor  shaxs  muayyan  huquqlardan  (shaxsiy,

 

mulkiy,  tashkiliy  va  hokazo)  mahrum  etiladi.

Yuridik javobgarlik  quyidagi  belgilari  bilan  tavsiflanadi:

1)  yuridik javobgarlik  davlat  majburlov  choralari  bilan  bogiiq ;

2)  yuridik javobgarlik  huquqbuzarlik  bilan  bogiiq ;

3)  yuridik  javobgarlik  huquqbuzar  uchun  salbiy  oqibatlarni  keltirib 

chiqaradi  (ozodlikdan,  ota-onalikdan  m ahrum   b o ‘lish  yoki  sodir  etilgan 

qilmishi  uchun  jarima  to l a s h   va  hokazo);

4)  huquqbuzarga  nisbatan  qollaniladigan  choralarning  xarakteri  va 

hajmi  huquq  normalarning  sanksiyasida  o ‘rnatilgan  b o la d i;

5)  davlat  tom onidan  qollaniladigan  majburlov  choralari  huquqni 

q o lla s h   faoliyati  davomida  tegishli  vakolatli  organlar  tom onidan  q o n u n ­

da  belgilangan  tartibda  va  protsessual  shakllarga  amal  qilgan  holda  olib 

boriladi.

Yuqoridagi  xususiyatlari  bilan  yuridik  javobgarlik  siyosiy,  axloqiy  va 

boshqa javobgarliklardan  farq  qiladi.