|
qonunchilikning kom pleks sohasi
(m asalan , tra n sp o rt, b aliq ch ilik x o ‘jaligi, harbiy, te m iry o ‘l m u n o sab atla-
riga oid q o n u n c h ilik ) deb a ta la d i1. M asalan , q o n u n c h ilik n in g kom pleks
sohasi sifatida h arb iy q o n u n c h ilik Q u ro lli K u ch larn in g ja n g o v a r tayy or-
garligi, harb iy x izm at o ‘ta sh ta rtib i, h arbiy x iz m atc h ila r h a m d a ular
o ilalarin in g h u q u q la ri va q o n u n iy m a n fa atlarin i ta ’m in lash va q o ‘riqlash
b ilan bo g ‘liq dav lat, m a ’m u riy , yer, m oliya, jin o y a t va b o sh q a h u q u q
soh alariga tegishli n o rm a la rn i o ‘z ichiga oladi.
Q o n u n c h ilik n in g kom pleks sohasi to ‘la sh ak llan ib , am al qilishi u c h u n
ko m p lek s n o rm ativ h u jjatlarn in g tizim i (yig‘indisi) m avjud b o ‘lishi lozim .
S h u n d ay qilib, kom p leks m a zm u n d ag i h u jjatlarn in g yig‘indisi, m ajm uasi
q o n u n c h ilik n in g kom p leks sohasini hosil qiladi. B itta q o n u n c h ilik h ujjati-
d a tu rli h u q u q so halariga tegishli n o rm a la rn i ja m la sh q o n u n ch iq aru v ch i
organ ga m asalalarn i keng qam ro vli, y a ’ni k om pleks ta rz d a hal qilish
im k o n iy atin i b eradi. M asalan , b itta q o n u n c h ilik h u jjatid a ijtim oiy m u h im
m a salan in g h am fu q aro v iy -h u q u q iy , h a m m a ’m uriy, h a m jin o iy -h u q u q iy
va b o sh q a jih a tla ri ko m plek s ta rz d a aks ettirilad i.
Q o n u n c h ilik n in g kom p leks (m ajm u iy ) tu zilm alari q ato rig a, m asalan,
ta b ia tn i m u h o faz a qilish q o n u n ch ilig i, tra n sp o rt q o n u n ch ilig i, kapital
qu rilish sohasiga o id q o n u n c h ilik , fu q aro la m in g ijtim oiy him oyasiga oid
q o n u n c h ilik ,
x o ‘ja lik
q o n u n c h ilig i
k a b ila rn i
k iritish
m u m k in .
M am lak atim iz b o z o r iqtisodiyotiga o ‘ta y o tg an b ir sh a ro itd a yangi h u q u q
ta rm o q la ri p ay d o b o ‘lm o q d a. M asalan , k o rp o rativ h u q u q , b ud jet h u q u q i,
bo jxon a h u q u q i, p a rla m e n t h u q u q i, tad b irk o rlik h u q u q i, sug‘u rta h u q uq i
1 0 ‘zbekiston m illiy ensiklopediyasi. T .I2 . — Т ., 2006. 205-b.
347
DAVLAT VA H U Q U Q NAZARIYASI
ax b o ro tlash tirish h u q u q i, ijtim oiy t a ’m in o t h u q u q i, m u nisipal h u q u q va
b o sh q alar sh u lar ju m lasid a n d ir.
Q o n u n ch ilik tizim in i y an ad a c h u q u rro q t a ’riflash m aq sad id a uni
h u q u q tizim i bilan qiyoslab tah lil yu ritam iz.
A w a lo , h u q u q n in g tarkibiy tuzilishi (stru k tu rasi) ja m iy a tn in g iqtisodiy
tizim i m azm u n i bilan belgilanadi. H u q u q tizim i q o n u n ch iq aru v ch i
o rg an n in g xohishiga k o ‘ra sh akllantirilm ay di. Y uq orid a t a ’k id lan g an id ek ,
h u q u q tizim in in g elem en tlari qu y id ag ilard an iborat: h u q u q n o rm alari,
h u q u q in stitu tlari, h u q u q ta rm o q lari (b a ’zan u yoki bu h u q u q ta rm o g ‘i
ichidagi b ir tu rd agi yirik tu z ilm an i “ ta rm o q osti h u q u q so h asi” deb yu ri-
tiladi). H uq uq tizim in in g rivojlanishi va yangilanishi ijtim oiy m u n o sa b a t
larning tako m illashuviga bogMiq.
Q o n u n c h ilik h u q u q n o rm alarin i o ‘rn atish , rasm iylashtirish va h ay o t-
ga jo riy etish vositasi hisob lan adi. Q o n u n c h ilik hujjatlari h u q u q iy n o r
m alarni u m u m lash tirad i va rasm iy ifoda etad i. B iroq, q o n u n c h ilik tizim i
n o rm a tiv -h u q u q iy ak tlarn in g oddiy yig‘indisi em as, balki b u n d a y h u jjat
larning m an tiq iy m u tan o sib va u y g ^ n la s h tirilg a n tizim id ir. N o rm a tiv -
hu qu qiy h u jjatlar tizim in i sh ak llan tirish d a tartib g a so lin ad ig an m u n o
sab atlarn in g xususiyatlari va q o n u n ch iq aru v ch i o rg an n in g istagi, m an faati
hal qiluvchi rol o ‘ynaydi.
H u q u q n in g ichki tuzilishi (stru k tu rasi) q o n u n c h ilik tizim in i sh a k lla n
tirish u ch u n obyektiv asos b o ‘lib xizm at qiladi. H u q u q n i ijod etish yoki
q o n u n ch iq arish ja ra y o n id a vakolatli organ h u q u q ta rm o g ‘i va huq uq
tu z ilm alarin in g x u susiyatlarid an kelib ch iq ib ish tu tish i lozim .
Q o n u n ch ilik tizim i bilan h u q u q tizim i o ‘rtasid a quyidagi farqlar
mavjud:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
