larini shakllantirish, uyushtirish, tashkil etishdan iborat b o ‘lib, u ju d a
m u h im hisoblanadi.
D avlat va huquq nazariyasi. — Т ., 2001. 327-b.
XIII B O B . HU Q U Q IY O N G VA H U Q U Q IY M AD AN IYAT
3 - § . H uquqiy tarbiya va uni am alga oshirish usullari
H u q u q iy ong, huqu q iy tarbiya va huqu q iy m adan iy at sohasida ilmiy
faoliyatni o ‘rganish ta d q iq o tc h ila r u c h u n a n ’anaviy tusga aylandi. Y a ’ni,
h u q u q iy tarbiya masalasi k o ‘pgina olim la r ilmiy ta d q iq o t ishlarining
obyekti sifatida xizm at qilgan va xizm at qilm oqda. H a q iq a td a h a m ayni
v aq td a u shbu m asala m a m lak a tim izn in g rivojlanishidagi asosiy dolzarb
m u a m m o la r d a n biri b o ‘lib qoldi. “ T a rb iy a ” atam asi kundalik hayotda
insoniyat m u o m a la s id a k o ‘p m a ro ta b a takrorlan ad ig an ijtimoiy kate-
goriyadir. Jam iyatdagi b a rc h a tarbiyalarning y agona tizim ini
ijtimoiy tar
biya
o ‘zida m ujassam etadi va u
siyosiy tarbiya, m adaniy tarbiya, т а ’naviy
tarbiya, ekologik tarbiya, estetik tarbiya,
sh u ningdek, huqu q iy tarbiya va
b o sh q a tarbiya turlarini o ‘z ichiga oladi.
Ijtim oiy tarbiya tizim ida tarbiyaning boshqa turlari singari huquqiy
tarbiya a lo h id a a h a m iy a t kasb etadi. H u q u q iy tarbiya ijtimoiy tarbiyaning
axloqiy, estetik, m a ’naviy va boshqa shu kabi turlari negizida shakllanadi
va rivoj topadi. Y a ’ni, huqu q iy tarbiya ijtimoiy tarbiyaning b a rc h a turlari
bilan c h a m b a rc h a s b o g ‘liq b o ‘ladi.
J u m la d a n , yuksak rivojlangan h u q u q iy davlat va adolatli fuqarolik
ja m iy ati qurishni o ‘z oldiga asosiy m aqsad qilib q o ‘ygan h a r bir davlat
n ing asriy orzusi o ‘z aholisining huqu q iy ongi va huqu q iy m adaniyati
darajasini yuksaltirishdir. H a r q an d ay davlatning ijtimoiy rivojlanishi
o ‘sha davlat fuqarolarining huqu q iy m a daniyati bilan b o g ‘liq b o ‘ladi.
Z e ro , yuksak darajada rivojlangan huqu q iy ong va huqu q iy m adaniyat
h u q u q iy davlat va fuqarolik ja m iy atin in g ajralm as belgisidir. Y uksak d a r a
jadagi h u q u q iy ong va huqu q iy m a d an iy at esa h u q u q iy tarbiyaning m a h
suli. A holining h u q u q iy ongi va m adan iy atin i shakllantirishda huquqiy
tarbiya asosiy o ‘rinni egallaydi.
P rezid e n tim iz I.A. K arim ov h a m yuqoridagi fikrlarning isboti sifatida
“ h u q u q iy m adan iy atn i yuqori darajada b o i i s h i h u q u q iy davlatning o ‘ziga
xos xususiyatidir” 1 d eb t a ’kidlagan.
1
Karimov LA.
0 ‘zbekiston: m illiy istiqlol, iqtisod, siyosat, m afkura. T .l . — Т ., 1996. 322-b.
1 0 - 4 2 8
2 8 9
DAVLAT VA H U Q U Q NAZARIYASI
B uyuk m u tafakkir A bdulla Avloniy h a m “ Tarbiya biz u c h u n yo
hayot — yo m o m o t, yo najot — yo halokat, yo saodat — yo falokat m asala-
sidir” d eb bejiz t a ’kidlam agan. C h u n k i “ h u q u q iy ong, h u q u q iy tarbiya va
h uqu q iy m a d a n iy a t” kabi bir-biri bilan uzviy aloqada b o ‘lgan va bir-biri-
ni t o bldirib turuvchi ushbu m antiqiy izchillikda va k etm a -k e tlik d a jo y -
lashgan o ‘xshash kategoriyalar ja m iy at huqu q iy tizim ining h o la tid a n d arak
beradi.
Shaxs huqu q iy ongi eng avvalo huqu q iy tarbiya t a ’sirida shakllanadi.
H u quqiy tarbiya batartiblilik va intizo m darajasining oshishiga, b u rch
hissining m ustahkam lanishiga va shaxs h u q u q iy m a d a n iy atin in g yuksa-
lishiga y o rd am beradi.
H u q u q iy tarbiya - m u rakkab va k o ‘p qirrali hodisadir, y a ’ni u n i bir
m a ’noli qilib t a ’riflab b o ‘lm aydi. H u q u q iy tarbiyaning t a ’rifi bu ja ra y o n -
ning qaysi to m o n in i, ju m la d a n , u m u m -ijtim o iy jih atin i, h u q u q n in g ijti
m oiy am al qilish tizimi sifatida yoki davlatning ijtimoiy boshqarish,
h u quqbuzarlikning oldini olish e le m e n ti sifatidagi vazifasi va shu kabilar
ni tadqiq qilishimizga bo g ‘liq b o ‘ladi. H u q u q iy tarbiya d eg an d a shaxsning
ongiga tashkiliy suratda va aniq m a qsadni k o ‘zlab t a ’sir k o ‘rsatishning
maxsus yuridik turi tushuniladi.
“ H u q u q iy ta rb iy a” kategoriyasi olim lar to m o n id a n tu rlich a talqin
qilingan va izohlar berilgan. “ H u q u q iy tarbiya - shaxslar va ijtimoiy
g uruhlarning huquqiy ongiga k o ‘rsatiladigan, an iq m aqsadga y o ‘naltiril-
gan, rejalashtirilgan va maxsus huqu q iy tarbiya usullari vositasida am alga
oshiriladigan pedagogik t a ’sir ja ra y o n id ir” 1.
D avlat va h u q u q nazariyasi b o ‘yicha darsliklarda h u q u q iy tarbiyaga
keng t a ’rif berish uchraydi, y a’ni “ h u q u q iy tarbiya fu q arolarning ongi va
ruhiyatiga t a ’sir qilishga qaratilgan, huqu q iy tarbiya shakllari, vositalari va
uslublaridan foydalanib, fuqarolar ong id a c h u q u r va b a rq a ro r h u q u q iy b i
limlar, e ’tiqodlar, ehtiyojlar, qadriyatlar, q o n u n g a m os fe ’l-atvor, o d a t-
larni shakllantirish ja ra y o n id ir” 2.
1
Saidov A .X ., Tadjixanov U.T.
Davlat va h u q u q nazariyasi. 2-jild. - Т ., 2001. 187-b.
2 O 'sh a yerda. 188-b.
290
XIII B O B . H U Q U Q IY O N G VA H U Q U Q IY M ADAN IYAT
F ikrim izcha,
Do'stlaringiz bilan baham: 
