" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

umumiy

  va 

maxsus

  norm alarg a 

b o i i n a d i ,   b u n d a   birinchisi  h a m m a   h u q u q   subyektlari  u c h u n   taalluqli 

b o ‘lsa,  ikkinchisi  esa,  aholining  m uayyan  guruhi  u c h u n ,  yoki  aniq  belgi­

langan  doiradagi  subyektlar,  ju m la d a n   pensionerlar,  nogironlar,  soliq  ido- 

rasi  xodim lariga  taalluqli  b o ‘ladi.  U m u m iy   va  maxsus  h u q u q   norm alari 

b ir-biridan  um um iylik  darajasi  va  harakat  doirasi  bilan  farq  qiladi. 

U m u m iy   n o rm a la r  o d a td a   u  yoki  bu  h u q u q   sohasining  b a rc h a   huqu q iy  

institutlarini  (jinoyat  h u q u q in in g   shartli  h u k m   qilish  haqidagi,  hu k m  

ijrosini  kechiktirish,  fuqarolik  h u q u q in in g   d a ’vo  m u d d a ti,  s h a rtn o m a la r 

haqidagi  institutlari  va  h o kazolarni  o ‘z  ichiga  oladi.  Bu  n o r m a la r  h u q u q  

sohasining  u m u m iy   qismiga  ja m la n a d i  va  ta rm o q   obyektlarini  tartibga 

soladi.  U lard an   farq  qilib  maxsus  n o r m a la r  u  yoki  bu  h u q u q   sohasi  m a n - 

balarining  institutlariga  tegishli  b o l i b ,   ijtim oiy  m u n o s a b a tla rn in g   xususi- 

yatlarini  hisobga  olgan  h o ld a  u larning  m a ’lum   bir  tu rin i  tartibga  soladi. 

M axsus  n o rm a la r  u m u m iy   k o ‘rsatm alarni  batafsil  holga  keltiradi,  ularni 

am ald a  tatbiq  etishning  z a m o n   va  m ako n d ag i  shartlarini  m uayy an lash ti- 

radi,  shaxsning xulq-atvoriga  huqu q iy   t a ’sir etishga  qaratilgan  b o i a d i .   Shu 

tufayli,  u lar  h u q u q n in g   u m u m iy   n o rm alari  b e t o ‘xtov  va  izchil  tatbiq  eti-

274

---

XII  B O B .   H U Q U Q   N O R M ASI

lishini  t a ’m inlaydi.  M axsus  n o rm a la r   yig‘indisi  u  yoki  bu  huqu q iy   soha- 

ning  maxsus  qism ini  tashkil  etadi.

M axsus  n o rm alarg a  quyidagilar  misol  b o ‘ladi:  oldi-sotdi,  hadya, 

p u d ra t,  kapital  qurilish  va  fuqorolik  h u q u q in in g   b o sh q a  bitimlari  h a q id a ­

gi  n o rm alar; jin o y at  h u q u q id a   —  bezorilik,  bosqinchilik,  o ‘g ‘rilik va  h o k a ­

zo  jin o y at  tarkiblari  u c h u n   belgilangan  javobgarlik  haqidagi  norm alar.

H u q u q iy   tartibga  solish  uslubiga  qarab,  h u q u q   norm alarin i