y o n d ash u v X V III asr oxiri va X IX asr boshlarida m a n tiq a n shakllandi.
U n in g asosiy n a m o y a n d a la ri G u stav G u g o (1764— 1844), K.Savini
M a z k u r y o n d ash u v tarafdorlari tabiiy huqu q iy t a ’limoti h a m d a
q o n u n c h ilik hokim iyati o rg anlarining h u q u q yaratuvchi faoliyati natijasi
d a s u n ’iy ravishda yaratiladigan pozitiv h u q u q g ‘oyasini ta nqid qiladilar.
U la rn in g fikricha, h u q u q o ‘z - o ‘zidan vujudga keladi, shu nuqtayi
n a z a rd a n u tilning kelib chiqishiga o ‘xshaydi. Til s h a rtn o m a , biro r shaxs
yoki davlat organining k o ‘rsatmasi bilan o ‘rnatilm agani, x udo to m o n id a n
ato etilm agani kabi, h u q u q h a m faqat q o n u n ijodkorlik faoliyati bilan
em as, balki xalqning tu rm u sh sharoitlari asosida tegishli n orm alarning
tasodifiy shakllanishi bilan h a m vujudga keladi.
H u q u q iy n o rm a la rn in g va institutlarning shakllanishi va taraqqiyoti
obyektiv rivojlanish natijasidir. U sh b u rivojlanish o ‘z - o ‘zidan, davr talabi
DAVLAT VA HU Q U Q NAZARIYASI
va ehtiyojlariga muvofiq am alga oshadi. S h u n in g u c h u n inso n la r b u ja ra -
yonga aralashmasliklari lozim. H u q u q q a tarixiy yon d ash u v n in g m a s h h u r
vakili K .Savinining fikricha, milliy ru h n in g harakati bilan h u q u q h a m
tasodifiy rivojlanadi. T araqqiyotning birinchi bosqichida h u q u q o d atlar
shaklida n a m o y o n b o i a d i , ikkinchisida h u q u q s h u n o s olim la r to m o n id a n
ishlov beriladi, b u n d a u o ‘zining ildizi — xalqning u m u m iy e ’tiq o d i bilan
aloqasini y o ‘qotm aydi. Xalq ruhi bilan sug‘o rilm agan huq u q , ja m iy a td a
yashab keta olmaydi.
M a zk u r nazariyaning asosiy g ‘oyalari:
— h u q u q — tarixiy hodisa b o ‘lib, til kabi faqat biro r kishining keli-
shuvi yoki k im ningdir k o ‘rsatm asi bilan em as, m u a y y an tarixiy sh aro itd an
kelib chiqadi va rivojlanadi.
— h u q u q — dastavval h u q u q iy o d atlar (yuridik oqib a tlar keltirib
chiqaruvchi, tarixan shakllangan x u lq -a tv o r qoidalari)dir. Q o n u n la r “ m il
liy r u h ” , “ xalq o n g i” zam irida h u q u q d a n kelib chiquvchi q o id a lar m aj-
m uidir.
— bu nazariya n am o y an d ala ri inson h u q u q la rin i inkor etib, yirik yer
egaligi h u k m ro n b o ‘lgan vaqtda inson n in g tabiiy h uquqla rini ta n olishi
m u m k in b o ‘lm agan.
H u q u q n i tarixiy tu sh u n ish nazariyasining h a m o ‘ziga xos kam chilik-
lari y o ‘q emas:
— bu nazariya yirik yer egaligi tu z u m i inqirozga u c h ra g a n bir p aytda
tabiiy h u q u q nazariyasiga q a ra m a -q a rs h i nazariya sifatida eski tu z u m n i
saqlab qolish niyatida vujudga kelgan;
— huqu q iy o d atlarn in g aham iy atin i q o n u n la rd a n u s tu n q o ‘yishga
h arakat qiladi. B ozor iqtisodiyotiga o ‘tish ja ra y o n id a h u q u q iy u rf-o d a tla r
ijtimoiy m u n o s a b a tla m i tartibga solishda davlat organlarining huqu q iy
hujjatlarisiz ojizlik qilib qoladi.
Do'stlaringiz bilan baham: