" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

birinchidan,

  h u q u q n i  tu sh u n is h d a   iqtisodiy,  siyosiy ja ra y o n la r  bilan 

birga  psixologik jarayonlarga  h a m   a lo h id a  e ’tiborni  qaratadi.  Bu  ijtimoiy 

psixologiyani  hisobga  olm ay,  individning  psixologik  tuzilishini  inobatga 

o lm ay   turib,  q o n u n la r  chiqarish  m u m k in   em asligini  anglatadi;

— 

ikkinchidan,

  ja m iy a t  huqu q iy   tizim ida,  huqu q iy   tartibga  solishda 

h uqu q iy   ongning  о ‘г т   va  aham iy atin i  oshiradi;

— 

uchinchidan,

  inson  huqu q la rin in g   m an b ay in i  q o n u n la rd a n   em as, 

inson  ru h iyatidan  qidiradi.

U sh b u   y o n dashuvning  salbiy jihatlari:

—  psixologik  omillarga  h a d d a n   ziyod  katta  e ’tib o r berib,  ijtim oiy-iqti- 

sodiy,  siyosiy  omillarga  e ’tiborni  susaytiradi;

—  intuitiv  h u q u q n in g   haqiqiy  deb  hisoblanishi  bilan  h u q u q n i  davlat-

192

---

VIII  B O B .   H U Q U Q   HAQ IDAG I  T A ’ LIM O T

d a n   ajratadi,  huquqiylik,  h u q u q q a   xiloflik,  qonuniylik  va  g‘ayriqonuniylik 

o ‘rtasidagi  farqni,  m e z o n n i  y o ‘qotadi.

Sobiq  sovet  h u q u q   nazariyasida  h u q u q q a   psixologik  y o ndashuv  sub­

yektiv  idealizm ga  olib  keluvchi  nazariya  sifatida  rad  etilgan  edi.  Biroq, 

sovet  h okim iyatining  dastlabki  yillarida  agar  p roletar  davlatining  m a nfaat- 

lari  talab  qilsa,  sudyalar  huqu q iy   ongga  m urojaat  qilishi  d ek retlarda  tan 

,.  o lingan  edi.  A m a ld a   esa,  sotsialistik  huqu q iy   ongga  asoslanib,  “ aybdor- 

la rn i”  joy id a  otib  tashlash  intuitiv  huquqi  keng  m iqyosda  q o lla n ild i. 

B u ning  salbiy  oqibatlari  h a m m a g a   m a ’lum.

Biroq,  h u q u q n i  tu sh unishga  psixologik  yondashuv  nazariyasining 

asoschisi  L.I.Petrajitskiy  h u q u q n i  obyektiv  va  subyektiv,  intuitiv  va  p o z i­

tiv,  rasmiy  va  n orasm iy  turlarga  b o i i b   tushuntiradi.  Y uridik  am aliyotda, 

xususan  q o n u n c h ilik   va  h u q u q n i  q o ‘llash  am aliyotida  psixologik  nazariya 

xulosalaridan  sam arali  foydalanish  m u m k in .  H u q u q   n o rm alari  harakati- 

n ing  psixologik  m e x anizm ini  bilish  n ih o y a td a  m u h im ,  c h u n k i  u  huqu q n i 

am alga  oshirishda  h u q u q n i  q o l l o v c h i   subyektning  kasbiy  m o ‘ljallarining 

t o ‘g ‘ri  va  aniq  b o ‘lishi,  h u q u q n i  q o l l a s h   m otivlarining  asosli  b o l i s h i n i  

na z a rd a   tutadi.