Ҳ. Р. Очилов, Э. О. Тургунбоев жиноят ҳУҚУҚИ (умумий қисм)

Шахснинг аҳволини бошқача тарзда яхшилайдиган қонун 
деганда – содир қилинган жиноятда айбдор деб топилган 
маҳкумнинг жазони ўташ шароитларни енгиллаштирадиган, 
жавобгарлик ёки жазодан озод қилиш асослари ва турларини 
жиноят 
содир 
этган 
шахснинг 
фойдасига ўзгартирадиган, 
судланганлик муддатларини камайтирадиган ёки рағбатлантирувчи 
нормаларни жорий этадиган ҳам бошқа ҳар қандай кўринишда 
айбдорнинг аҳволини енгиллаштирадиган қонун тушунилади. 
Жиноят қонунининг орқага қайтиш кучи қуйидаги 
шахсларга нисбатан қўлланилади: 
- жиноят содир этган шахсларга; 
- жазони ўтаётган шахсларга; 
- жазони ўтаб бўлган, лекин судланганлик мақомига эга 
бўлган шахсларга. 
Қилмишни 
жиноят 
деб 
ҳисоблайдиган, 
жазони 
оғирлаштирадиган ёки шахснинг аҳволини бошқача тарзда 
ёмонлаштирадиган қонун орқага қайтиш кучига эга эмас. 
 
1.5. Жиноят қонунини шарҳлаш. 

---

-18-
Жиноят қонунини шарҳлаш - жиноят қонунини амалиётда 
тўғри қўллаш учун кодексдаги атамалар ва ифодаларнинг 
мазмунини очиб беришга айтилади. 
№ 
Жиноят қонунини шарҳлаш 
мезонлари 
Жиноят қонунини шарҳлаш 
турлари 
1. 
Субъектига кўра: 
-Легал шарҳлаш; 
-Суд томонидан шарҳлаш; 
-Илмий ёки доктринал шарҳлашга 
бўлинади 
2. 
Усулига кўра: 
- Грамматик; 
- Тизимли; 
- Тарихий; 
- Мантиқий.
3. 
Ҳажмига кўра: 
- Сўзма сўз (мувофиқ) шарҳлаш; 
- Кенгайтирилган шарҳлаш; 
- Чегараланган шарҳлаш. 
Субъектига кўра шарҳлаш: 
- Легал (Аутентик)шарҳлаш; 
- Суд томонидан шарҳлаш; 
- Илмий ёки доктринал шарҳлашга бўлинади. 
Легал шарҳлаш
- қонун асосида ваколат берилган давлат 
органи томонидан шарҳлашга айтилиб, у “аутентик” шарҳлаш деб 
ҳам юритилади. Легал шарҳ бериш Ўзбекистон Республикаси 
Конституциявий суди томонидан амалга оширилади. Легал шарҳ – 
умуммажбурий харакатерга эга бўлиб, қонуний кучга эга 
ҳисобланади.