Ҳ. Р. Очилов, Э. О. Тургунбоев жиноят ҳУҚУҚИ (умумий қисм)

Қуйидаги ҳолларда зарар етказиш: 
- ушлаш воситалари ва усулларига; 
- қилмишнинг ҳамда уни содир этган шахснинг хавфлилик 
даражасига; 
- шунингдек ушлаш шароитига бутунлай мос келмайдиган, 
ушлаш зарурати тақозо этмаган ҳолда ушланаётган шахсга қасддан 
зарар етказиш ушлаш чоралари чегарасидан четга чиқиш деб 
топилади ва ҳаётга ёки соғлиққа қарши қаратилган жиноят 
сифатида квалификация қилинади. 

---

-77-
 
12.5. Охирги зарурат тушунчаси ва шартлари. 
Охирги зарурат деб - 
шахснинг ёки бошқа фуқароларнинг 
шахсига ёхуд ҳуқуқларига, жамият ёки давлат манфаатларига 
таҳдид 
солувчи 
хавфни 
қайтариш 
учун 
қонун 
билан 
қўриқланадиган бошқа бир манфаатларга зарар етказган ҳолда 
содир этилган қилмиш (ҳаракат ёки ҳаракатсизлик)ка айтилади.
Хавф манбаи бўлиб эса
- шахсларнинг ҳаракатлари, 
ҳайвонларнинг ҳужуми, табиат кучлари, техника воситаларининг 
носозлиги ва ҳ.к.лар бўлиши мумкин. Охирги заруратнинг 
ҳуқуқийлигини белгиловчи шартлар икки гуруҳга бўлинади: 
- 
таҳдид солаётган хавфга нисбатан ҳуқуқий шартлар; 
- 
мудофаага нисбатан ҳуқуқий шартлар. 
Охирги заруратнинг ҳуқуқий шартлари 
№ 
Гуруҳи
Шартлари
1. 
таҳдид солаётган хавфга 
нисбатан ҳуқуқий шартлар. 
- 
хавфнинг бевосита жиноят қонуни билан 
қўриқланадиган 
ижтимоий 
муносабатларга қаратилганлиги; 
- 
муқаррарлик; 
- 
реаллик. 
2. 
мудофаага нисбатан 
ҳуқуқий шартлар. 
- 
жиноят қонуни билан қўриқланадиган 
манфаатларни 
ҳимоя 
қилишга 
қаратилганлиги; 
- 
хавфни ўша ҳолатда бошқа чоралар 
билан қайтаришнинг иложи йўқлиги; 
- 
зарар учинчи шахсга етказилиши; 
- 
келтирилган зарар олди олинган зарарга 
қараганда камроқ бўлишлиги.
Шахснинг ҳаракатларини охирги зарурат ҳолатида эмас деб 
топишнинг шартлари: 
- 
хавфни 
бошқа 
воситалар 
орқали 
олдини 
олиш 
имкониятининг мавжудлиги; 
- 
келтирилган зарар олди олинган зарардан ошиб кетишлиги.
Охирги зарурат чегарасидан четга чиқиб, қасддан ёки 
эҳтиётсизлик орқасидан зарар етказганлик учун шахс умумий 
асосларда 
жиноий 
жавобгарликка 
тортилади. 
Лекин 
жазо 

---

-78-
тайинлашда енгиллаштирувчи ҳолат сифатида суд томонидан қабул 
қилиниши мумкин.