Ҳ. Р. Очилов, Э. О. Тургунбоев жиноят ҳУҚУҚИ (умумий қисм)

 Суд томонидан шарҳлашниг икки тури мавжуд бўлиб, 
булар: 
- Олий суди Пленуми қарорлари асосида жиноят қонунининг 
шарҳланиши; 
- Аниқ бир жиноят иши юзасидан чиқарилган ҳукмда жиноят 
қонунга шарҳ берилиши.
Илмий ёки доктринал шарҳлаш
- жиноят ҳуқуқи соҳасида 
фаолият юритувчи илмий ходимлар томонидан жиноят қонунини 
шарҳлашга айтилади. 
Жиноят қонуни шарҳлаш усулига кўра: 
- Грамматик;

---

-19-
- Тизимли; 
- Тарихий; 
- Мантиқий турларга бўлинади. 
Граматик шарҳаш 
- қонун нормаларини адабий тил 
меъёрлари асосида шарҳлашга айтилади.
Тизимли шарҳлашда
- жиноят қонуни нормаларини бошқа 
жиноят қонун нормалари билан ёки бошқа ҳуқуқ соҳалари билан 
таққослаб шарҳ берилишига айтилади. 
Тарихий шарҳлаш
- ҳуқуқ нормаси қабул қилинган давлатда 
норма қабул қилинишига сабаб бўлган ҳолатларни аниқлаш 
асосида шарҳ берилишига айтилади. 
Мантиқий шарҳлаш эса -
ҳар қандай ҳуқуқий норма мантиқ 
қоидалари асосида шарҳланишига айтилади. 
 Жиноят қонунини ҳажмига кўра шарҳлаш: 
- Сўзма сўз (мувофиқ) шарҳлаш; 
- Кенгайтирилган шарҳлаш; 
- Чегараланган шарҳлаш турлари мавжуд. 
Сўзма сўз шарҳлаш -
қонун матнига айнан мос равишда шарҳ 
берилишига айтилади. 
Кенгайтирилган шарҳлаш
- қонунни унинг матнидан кўра, 
мазмунини кенгроқ очиб берилиш йўли билан шарҳ берилиши 
тушунилади.
Чегараланган шарҳлаш эса -
қонун матнига айнан 
белгиланган маъно берилмай, уни чегараланган қисқартирилган 
шаклда бериш орқали шарҳ берилиши тушунилади.
Ҳар қандай шарҳлашда қонун мазмунининг ҳажмини 
ўзгартирилишига, янги ҳуқуқий нормаларнинг ижод қилинишига 
йўл қўйилмайди.