§. Qutblanish tekisligining magnit maydoni taʼsirita aylanishi



Download 238,55 Kb.
bet1/11
Sana19.05.2023
Hajmi238,55 Kb.
#940995
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Munira uz-assistant.uz



  1. §. Qutblanish tekisligining magnit maydoni taʼsirita
    aylanishi


1846 yilda Faradey optik jihatdan aktiv bo‘lmagan moddalarda qutblanish tekisligining magnit maydoni taʼsirida aylapishini aniqladi. Uning bu kashfiyotining fizika tarixidagi ahamiyati benihoya katta. Bu hodisa optik va elektromagnitik protsesslar orasidagi bog‘lanish ko‘ringan birinchi hodisa edi. Faradey o‘z kashfiyotining ahamiyatini xarakterlab kelib: «Men yorug‘lik nu- rini magnitlay va elektrlay oldim, magnit kuch chizig‘ini yorita oldim”,— degan. Ammo bu ibora anglashilmovchilikka sabab bo‘l- masligi kerak: kuzatilayotgan hodisa magnit maydoni bilan yorug‘- lik to‘lqini maydonining bevosita o‘zaro taʼsirining natijasi emas, magnit maydoni o‘sha maydonga qo‘yilgan moddaga qutblanish tekisligini aylantiradigan qobiliyat berib, shu moddaning xossa- larinipsha o‘zgartiradi.
Faradey hodisasini bunday qilib amalga oshirish mumkin (30.9-rasm). Elektromagnitning qutblari orasiga tadqiq etiladigan K jism, masalan, bir parcha shisha qo‘yamiz. Chiziqli qutblangan yorug‘lik bu jism orqali shunday o‘tkaziladiki, bunda yorug‘likning yo‘nalishi bilan magnit maydonining yo‘nalishi bir xil bo‘ladi, buning uchun elektromagnitning o‘zagi parmalab teshiladi. Magnit maydoni bo‘lmagan holda polyarizatsion sistemani qorong‘ilikka sozlab magnit maya,oni ulanganda qutblanish tekisligining buri-
30-9- rayem. Qutblanish tekisligining magnit maydoni taʼsiri ostida aylanishini kuzatish sxemasi.

lishini ko‘rish mumkin, bu burilish odatdagn usullar bilan kuza* tiladi va o‘lchanadi.


Bu hodisaning miqdoriy qonunlarini Faradey topgan bo‘lib, uni bir kator jismlarda Verde to‘liqroq tekshirgan: qutblanish tekisligining l uzunligiga va magnit maydonining N kuchlanganligiga pro- porsionaldir:

bu yerda r — medsaga xarakterax bo‘lgach dzimly bo‘lib, Verde doi- 'млйси deb ataladi.
r ning qiymaglari uncha kagta emas. Uglerod sulfid CS2 va baʼzi nav shishalarda r ning qiymati qiyosach kagta bo‘ladi; agar l santimetr hisobida, N ersted hisobada ifedalangan bo‘lsa, CS2 da natriyning sariq D- chizig‘i uchun r=0',042, og‘ir flintda r= 0',06 — 0',09 bo‘ladi. Ko‘p jismlarda r yachada kichik: 0',01 dan 0',02 gacha oraliqdagi qiymatlarni olada. Gazlarning burish qo- biliyati yanada past.
Magnit maydoni taʼsirida hamma jismlar qutblanish tekis- ligini juda oz darajada bo‘lsa-da aylantiradi, degan fikrga shub- halanishga asos yo‘q. Ferromagnit metallarning (G‘e, Ni, So) juda yupqa shaffof qatlamlarida qutblanish tekisligi nihoyatda ko‘p burilgani kuzatilgan. Magnit maydoni 10 000 E bo‘lgan holda qalinligi 0,1 mkm bo‘lgan temir qatlami 2° ga buradi. Agar Verde qonunini tatbiq etish mumkin bo‘lsa, u holda bu maʼlumotlardan temirning r doimiysi 20° ga teng bo‘lib chiqar edi. Biroq haqi- qatda esa ferromagnit materiallarda qutblanish tekisligining . aylanishi maydonning kuchlanganligiga emas, balki magnitlan- ganlikka proporsional ravishda ortadi.
Aylantirish yo‘nalishi magnit maydoni bo‘ylab qarab turgan kuzatuvchiga nisbatan shartli ravyshda ^isob qilinadi. G‘oyat ko‘p moddalarda qutblanishtekisligi z/na tomonga, yaʼni elektromag- nitning o‘ramlari o‘ralgan tomonga aylanadi. Bunday moddalar musbat moddalar debataladi. Biroqteskari tomonga aylantiruvchi

30.10-расм. Қутбланиш текис- лигини магнит майдонида ай­лантирувчи моддада ёруғлик йўлини узайтириш.
moddalar ham bo‘ladi, ular manfiy moddalar deb ataladi. Hammamanfiy moddalar paramagnit atomlarga ega bo‘ladi. Biroq ko‘pchilik paramagnit jismlar va hamma diamagnit jism- lar qutblanish tekisligini musbat yo‘nalishda (o‘ng tomonga) aylantira- di.
Har bir jismning aylantirish yo‘nalishi magnit maydonining yo‘na- lishiga bog‘liq bo‘lib, yorug‘dikning
tarqalish yo‘nalishiga bog‘liq bo‘l- maydi. Qutblanish tekisligining tabiiy (aylanishida esa bizning yorug‘lik dastasi bo‘ylab yoki unga qarshi qarashimizga bog‘liq ravishda aylantirish yo‘nalishi har xil bo‘lar edi. Tabiiy aylantirishda hodisani yuzaga keltiradigan asosiy sabab yorug‘lik to‘lqini maydonining taʼsiri edi; shuning uchun manzaraning sim-
metriyasi uning E va N vektorlarining joylashishiga , yaʼni yorug‘lik yo‘nalishiga bog‘liq. Qutblanishtekisligi magnit maydoni taʼsirvda aylanganda asosiy sabab tashqi magnit maydonining taʼsiri bo‘ladi, shuning uchun aylantirish yo‘nalishi tashqi^ magnit maydonining yo‘nalishi bilan aniqlanib, yorug‘likning yo‘na- lishyga bog‘li^ bo‘lmaydi. , «.
Qutblanish tekisligini aylantirish yo‘nalishining yorug‘lik yo‘nalishiga bog‘liq emas ekanligi FaraDeyga effektni kuchayti- radigan o‘tkir yo‘l ishlatishga imkon yaratib berdi. Magnitning qutblari orasidagi masofaning tayinli ^iymatida yorug‘liknyng moddadagi yo‘lining d uzunligini orttirish uchun yorug‘lik ko‘p marta qaytariladi (ZO.Yu^rasm), buning uchun namunaning ichki yuzlariga (yorug‘lik kiradigan va chiqadigan jrylaridan tashqari) kumush yalatiladi.
Qutblanish tekisligining magnit maydoni taʼsirida aylanti- rilishi, tabiiy holdagi aylantirilish kabi, to‘lqin uzo‘nligiga bog‘liq bo‘lib, tempyoraturaga qarab birmuncha o‘zgaradi. V*erDe doimiysining to‘lqin o‘zunligiga bog‘lanishini (dispersiya) tax- minan Bio qonuniga o‘xshagan krnun bilan aniqlash mumkin:


(169.2)
r = J 4- BjM.
Faradey hodisasi Z&eman zffektiga bevosita bog‘liqdir. Shuning uchun b iz uning nazariy talqinini kelgusi bobgacha qoldirib turamiz.


Download 238,55 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish