“ пул ва банклар

Пул таклифи мажбурий захира 
ставкаси билан салбий боғланишга эга.
Авваллари Федерал захира тизими 
базида мажбурий захирани пул таклифи ҳажмига тасир қилиш мақсадида 
қоллаган. Бироқ , яқин йилларда , мажбурий захира пул мультипликатори ва 
пул таклифини ҳисоблашдаги таъсирини ёъқотди, буни кейинг 
параграфларда кўриб ўтамиз. 
Валюта захирасидаги ўзгаришлар
Олдин таъкидланганидек, Чекли депозитлар валютадан фарқли равишда 
турли хил кўпайишларни бошдан ўтқазади. Шу сабабли, қачонки чекли 
депозитлар валютага алмаштирилганда , валюта захираси базаси ва қолган 
ўзгарувчилар ўзгармаган ҳолда, кескин ўзгариш содир бўлиб, пул таклифи 
таркиби турли кенгайишларни бошдан кечиради. Турли кенгайишлар умумий
даражаси қисқаради ва пул таклифи тушади. 
Отиқча захиралардаги ўзгаришлар 
Банклар ортиқча захирани ушлаб туришни кўпайтирганда, ўзининг 
ёъналишида фойда келтирмайдиган депозитнинг ҳосил бўлишига сабаб 
бўлган ҳолда, пул массасининг камайиши натижасида бу захиралар умуман 
кредитга берилмайди. Бошқа тарафдан банклар камроқ захирага пул ўтказса 
қарзлар ва депозитлар кўпаяди ва пул массаси ҳам ошади. Пул массаси 
ортиқча захирага тескари боғланган. 11 саҳифани эслайдиган бўлсак ортиқча 
захира сақлайдиган банк учун энг фойдали тарафи шундаки улар депосит 
оқимида юзага келадиган ёъқотишларга қарши суғуртани шакллантиради. Бу 
шуни англатадики, фулар банкнинг муваффақиятсизликларидан бошқа 
корпорациялардан ва Феддан қарз олиш, қимматли қоғозларни сотиш, 
қарзларни жалб эт иш харажатларидан қочган ҳолда депозитлар оқимида 
банк тажрибасини ўтказа олиш қобилятига эга бўлади. Агар банклар депосит 
оқимини ошишидан қўрқса, (Бунда, агар кутилган депосит оқими ошса ) улар 
ёъқотиш эҳтимоллигига қарши кўпроқ суғрта қилишни хоҳлайди ва ортиқча 
захира кўпаяди. 
Пул массаси жараёни қисқача тафсилоти 
Бизда ҳозир пул массаси жараёни намунаси бор. Бу жараёнда Федерал
захира, депозиторлар ва банклар тўғридан тўғри пул массасига таъсир 
ўтказади. 1 жадвалда пул массаси ёъқорида муҳокама бўлган 5 та факторга 
жавоб беради ва қуйида қисқача сйнопсис берилган (5.2-жадвал). 
Ўзгарувчилар асосий таъсир кучига эга иштирокчилари орқали 
гуруҳланади. Масалан Федерал захира биринчи иккита ўзгарувчини назорат 
қилиш орқали пул таклифига таъсир кўрсатади. Депозиторлар пул таклифига 
валютани сақлаб туриш қарори орқали таъсир қилади, банклар эса Федерал 
захирадан қарз олиш ва захирларни ошириш қарори орқали пул таклифига 
таъсир кўрсатади. 
Пул мультипликатори 
Пул мультипликатори – муомаладаги пул массасини қай даражада ўсиб 
ёки камайиб бораётганини кўрсатади.

---

Юқоридаги бўлимдан олинган маълумотлар пул таклифи жараёни 
ишлашини тушуниш учун етарли. Математикага таянадиган одамлар 
юқоридаги натижаларни пул мультипликатори назарияси орқали фарқлайди, 
…….. бу пул базасини ўзгаришининг пул таклифига таъсирини ифодалайди. 
Пул таклифи, пул мультиплкатори ва пул базаси ўртасидаги алоқадорлик 
қуйидаги тенглик орқали ифодаланади: 
М=м х МБ 
Пул мультипликаторидаги м бизга шуни англатадики пул базасининг 
кўпайиши пул таклифидан келиб чиқади. Чунки пул мультипликатори доим 
бирдан катта, мос пул базаси қадри юқори пул, қуйидаги мазмунни 
билдиради: пул базасини 1 $ га ўзгариши пул таклифини 1 $ дан кўпроққа 
ўзгаришига олиб келади.