|
Япония банки.Япония Банки 1882 йилда ташкил топган. Монетар
сиёсатни ҳукумат томонидан тайинланадиган ва парламент томонидан
тасдиқланадиган, раис, унинг иккита ўринбосари, ҳамда олтита ташқи
аъзолардан ташкил топган, Сиёсий Кенгаш олиб боради; уларнинг ҳаммаси
лавозимларини беш йил давомида эгаллайдилар.
Оҳирги пайтгача, Япония Банки расман, у эрдаги асосий рол Молия
вазирига тегишли бўлган, ҳукуматдан мустақил ҳолда фаолият юритар эди.
Бироқ, 1998 йилнинг апрель ойидан амал қилаётган, Япония Банки ҳақидаги
янги Қонун 55 йил давомида илк маротаба унинг ваколатларига ўзгартириш
киритди. Аввалом бор, янги қонунга биноан, монетар сиёсатнинг мақсади –
нарх барқарорлигини сақлаб қолиш. Бундан ташқари, қонун Банкга
инструментларни ва мақсадни танлашда кўпроқ мустақилликни
таъминлади. Бундан олдин ҳукумат Сиёсий Кенгашда овоз бериш ҳуқуқига
эга бўлган иккита вакилга эга эди, Молия вазирлиги ва Иқтисодий
режалаштириш бўйича Агентликдан биттадан. Энди эса ҳукумат ушбу
иккита идоранинг иккита вакилини кенгаш мажлисларига юбориши
мумкинлиги билан, улар овоз бериш ҳуқуқига эга эмас, фақат монетар
сиёсат бўйича қарорларнинг ижросини кейинга қолдиришни сўрашлари
мумкин. Бундан ташқари, Молия вазирлиги Банкнинг кўплаб операцияларини
назорат қилиш имкониятини йўқотди, ҳусусан, олий раҳбариятни ишдан
бўшатишни. Бироқ, Молия вазирлиги Япония Банки бюджетининг, монетар
сиёсатга алоқаси бўлмаган, бир қисмини назорат қилишда давом этади, бу
ҳолат Банк мустақиллигини бир оз даражада камайтиради.
Европа марказий банки. Маастрихт шартномаси орқали таъсис
этилган, Эвропа марказий банки (ЭМБ) ва Эвропа марказий банклар тизими
ўз фаолиятини 1999 йилнинг январь ойида бошладилар. Марказий банк
тузилмаси АҚШ ФЗТ тузилмаси билан ўҳшаш. Алоҳида давлатларнинг
114
“The economy theory of money, banks and financial markets.”F.Mishkin 2006. p.432
банклари, АҚШ федерал заҳиравий банклари сингари, ҳудди ўша
позицияларни эгаллайдилар. Эвропа марказий банкининг ижроия органи
таркибига президент, вице-президент ва саккиз йиллик муддатга
сайланадиган тўртта қолган аъзолар киради.Монетар сиёсат бўйича
кенгаш ижроия кенгашининг олтита аъзоси ва барча эвропа давлатлари
марказий банкларининг раисларидан ташкил топган; уларнинг ҳаммаси
камида 5 йил ишлаган бўлиши керак.
Европа марказий банки – дунёдаги энг мустақил марказий банк –
ҳаттоки Германия марказий банки (Бундесбанк) билан солиштирганда,
кўпроқ даражада мустақил.
Европа марказий банки монетар сиёсатни тўлиқ бошқариб, мақсад ва
инструментларни танлашда мустақилликка эга – ҳам Эвропа иттифоқидан,
ҳам бошқа миллий ҳукуматлардан. Бундан ташқари, ЭМБ нарҳларнинг
барқарорлиги учун жавоб беради.
115
Марказий банкнинг асосий мақсади бўлиб миллий валюта курсини
барқарор ҳолатда сақлаш ва шу орқали мамлакат ҳудудида баҳолар
барқарорлигини таъминлаш ҳисобланади.
116
Бугунги кунда ҳар қандай давлатнинг молия-кредит тизимида энг
асосий ва муҳим ўринни расмий пул-кредит сиёсатини юргизувчи - Марказий
банк эгаллайди. Ўзнавбатида пул-кредит сиёсати бюджет сиёсати билан
биргаликда иқтисодиётни бутун мамлакат миқёсида тартибга солишнинг
асоси бўлиб ҳисобланади.
Банклар пайдо булишининг бошлангич даврларида улар марказий
эмиссия ёки тижорат банклари тариқасида юзага келган эмас, яъни улар
ўртасида хозиргидек бўлиниш булмаган. Банк иши ивожланишининг
биринчи босқичларида ривожлантан мамлакатларда ижорат банклари
капиталларни йиғиш максадида муомалага банкноталар чиқарганлар.
Банкларнинг йириклашуви, банк ишининг ривожланиши натижасида
банкноталарни муомалага чикариш йирик тижорат банклар қўлига ўта
борган ва кейинчалик бирор йирик банк ихтиёрига берилган. Бу банк миллий
ёки эмиссион банк кейинчалик Марказий банк деб аталган. Марказий банк
яъни кредит тизимини бошқариб турувчи, барча банклар фаолиятини
назорат қилиб турувчи кредит института сифатида намоён бўлади.
Жахон амалиётида Марказий банклар вужудга келишининг икки асосий
ёъли мавжуд.
Биринчи ёъл - бу узоқ давр давомида тижорат банкларининг
ривожланиши натижасида, уларни миллийлаштириш ёъли
билан Марказий
банкларнинг таткил тсилиниши. Бунга мисол килиб Англия банкини 1844йил,
Франция банкини 1848 йил, Испания банки 1874 йил, Германия Рейхсбанки -
1875 йил, Италияда 1893 йилда, Испанияда 1874 йилда мавжуд банкларнинг
эмиссион марказ сифатида фаолият кўрсатишга мослашганлигини
келтириш мумкин.
Иккинчи ёъл - ташкил қилингадаёк Марказий банк -эмиссион марказ
сифатида қабул қилинган банклар. Бундай банкларга АКШнинг Федерал
115
“The economy theory of money, banks and financial markets.”F.Mishkin 2006. p.433
116
Узбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисидаги Конун. Тошкент, 1995 йил, 21 декабрь.
банклари, 1913 йилларда купгина Лотин Америка мамлакатларда ташкил
килинган банклар, Австрия банки ва бошқаларни мисол келтириш мумкин.
АҚШда Марказий банк функциясини 12 федерал резерв банкдан иборат
Федерал Резерв тизими бажаради. Федерал резерв банклар акционер
банклар бўлиб, бу банкларнинг акционерлари сифатида миллий тижорат
банклари фаолият кўрсатади. Тижорат банклар акционер сифатида
дивиденд олишади. Дивиденд миқдори 6% дан ошмаслиги керак.
Федерал резерв Конуни ва бошка конуний хужжатлдарни урганган
пайтда биз ФЗТнинг расмий тузилиши ва монетар сиёсатга тегишли
карорларни ким кабул килишини курамиз. Аммо конунчиликдаги белгиланган
фаолият карорларни кабул килиниш тартиби ва хукмронликни хакикий
булинмасини тулик курсатмайди.
ФЗТ яратувчилари 1913 йилда бу тизим 12та алохида узаро алокадор
марказий бнкларни бирлаштирувчи бутунлай номарказлашган тизим булиши
керарклиги хакида фикр беришган. Бошлангич режада ФЗТ фоиз
ставкаларини бошкариб, пул массасини назоратини олиб боришда
иктисодиётни ахволига умуман маъсул эмаслиги белгиланганди. Кейинчалик
ФЗТ иктисодни баркарорлашишига жавоб бера бошлади ваш у билан узини
ягона марказий банк булиб айланишига ёрдам берди.
1913 йилда федерал захира Конуни муалифлари ФЗТ монетар сиёсатни
бошқаришда фақат битта инструмент яъни ФЗТга кирувчи банкларнинг
дисконт ссудаларини бошқариш орқали ишлатади. Очиқ бозордаги
операцияларни ишлатилиши охиргача тушунасиз эди, чунки захира
талаблари Федерал захира Конуни билан мустахкамланарди. Дисконт
ссудалар федерал захира банклари ва Федерал захира Кенгаши карори билан
биргаликда бериларди, шунингдек иккаласи хам монетар сиёсатни белгилаши
мумкин. Аммо, кенгашнинг дисконт ставкани «текшириб тасдиклаш»
карори, шу сиёсатни белгилашда вилоят банклари устидан хукмронлик
килишга хукук берарди.
117
Do'stlaringiz bilan baham: |
