― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

3-bosqich: Qarzlar deflyatsiyasi (15.1-chizma) 

Agar  iqtisodiyotdagi  pasayish  narxlarning  keskin  tushib  ketishiga  ta‘sir 

ko‘rsatsa, tiklanish jarayonida qisqa muddatli uzilish bo‘ladi.  Inflyatisya darajasi 

o‘rtacha  bo‘lgan  ko‘pchilik  rivojlangan  mamlakatlarda  qat‘iy  belgilangan  foizli 

ko‘p  uzoq muddatli shartnomalar 10 yil yoki undan yuqori bo‘lgan muddatlarga 

berilgan.  Uzoq  muddatli  shartnomalarda  qat‘iy  belgilangan  foiz  stavkalari 

nominal  qiymatda  bo‘lishiga  qaramasdan,  narxlarning  to‘satdan  tushib  ketishi 

qarz  oluvchi  firmalarning  majburiyatini  oshiradi.  Lekin  qarzning  real  qiymatiga 

ta‘sir  ko‘rsatmaydi.  Demak,  shunday  qilib  qarz  oluvchi  firmaning  aktiv  va 

majburiyatlari real qiymatda tushib ketadi. 

Sof  qiymatdagi  pasayishlar  qanday  yuzaga  kelganini  aniqroq  tushunish 

uchun quyidagi holatga e‘tibor qarataylik. Firma 2013-yilda $100 million aktivga 

va  $90  million  uzoq  muddatli  majburiyatga  ega.  Demak,  firma  $10  million  sof 

---

73 

 

qiymatga ega bo‘ladi ya‘ni firma aktivlari va majburiyatlari o‘rtasidagi farq. Agar 

2014yilda  narxlarda  10%  tushish  kuzatilsa,  2013-yilda  majburiyatlaning  real 

qiymati $99 million ga oshib ketadi. Lekin aktivlar miqdoriga ta‘sir ko‘rsatmaydi. 

Oxir  oqibatda,  2013-yilda  real  sof  qiymat  $10  milliondan  $1  million  ga  tushib 

ketadi($100 million  $99 million). 

Narxlar  darajasidagi  kutilmagan  pasayish,  qarz  oluvchi  firmalar 

aktivlarining real sof qiymati tushib ketishi va kreditning riski yuqori bo‘lishi kabi 

muammolarni  keltirib  chiqaradi.  Amerika  tarixidagi  iqtisodiyot  o‘sish 

darajasining  pasayishi  va  kreditlash  sohasidagi  yuqori  darajadagi  inqiroz  Buyuk 

turg‘unlik davri hisoblanadi.