― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

9.3.Banklar  faoliyatining  rivojlanishi  va  Markaziy  bankning  paydo 

bo‗lishi. 

 

anklar faoliyati rivojlanishiga quyidagi omillar ta‘sir ko‗rsatadi: 



 

Davlat  va  aholi  tomonidan  banklarga  bo‗lgan  ishonchning  ortishi  ularning 

ixtiyoridagi vaqtincha  bo‗sh pul  mablag‗larni bankka  jalb qilish imkonini beradi. 

Keyinchalik  ishlab  chiqaruvchi  koxonalar  ham  o‗z  pul  mablag‗larini  depozit 

sifatida banklarga joylashtira boshladi 



 XVI asrda Amerikadan Evropaga juda katta miqdorda oltin va kumushning 

kirib  kelishi  Italiya  va  Gollandiya  banklarining  monopoliyasiga  barham  berdi. 

Natijada Evropada banklararo raqobat shakllandi. 



 

Banklar  faoliyati  rivojlanib  borishi  bilan  ular  endigna  qimmatli  qog‗ozlar 

bzorida paydo bo‗lgan. Shu tariqa banklarning yangi operatsiyalari paydo bo‗ldi. 

B 

---



 

Banklar o‗zining spitsifik ya‘ni ―o‗ziga xos‖ xususiyatiga ko‗ra milliy to‗lov 

tizimining  tayanchiga  aylantirildi.  Endi  iqtisodiyotdagi  barcha  to‗lovlar  banklar 

orqali o‗tadigan bo‗ldi. Bu banklarning iqtisodiyotdagi mavqeini keskin oshirdi. 

Birinchi Markaziy bank 1650-yilda Shvetsitaning Riks banki;  

1694-yilda Angliya Markaziy banki; 

1800-yilda Fransiya Markaziy bani; 

1893-yilda Italiya Markaziy banki; 

1913-yilda AQSH federal zaxira tizimi  tashkil etildi. 

Markaziy banklarning paydo bo‗lishi quyidagi sabablar  bilan belgilanadi: 

1. 

Naqd  pullarni  emissiya  qilishning  bitta  markazda  to‗planishining 

zarurligi 

2. 

Tijorat  banklarining  inqiroz  paytida  naqd  pul  emissiyasi  bo‗yicha 

majburiyatlarini  taminlay  olmasdi.  Bunga  misol  qilib  ,  1907-yilda  AQSHdagi 

inqirozni aytish mumkin. 

3. 

Davlatni moliyaviy tang, og‗ir ahvoldan qutqarish. Angliya Markaziy 

bankining monarz   Karl II ni davlat moliya majburiyatlarini bajarish uchun tashkil 

etilgan. 

4. 

Xususiy  tijorat  banklarining  o‗zi  ham  pul  emissiya  qilishdan  bezib 

qolishdi. (Senvoraj-naqd pul emissiyasidan olinadigan daromad)