“-Property” xususiyati uchun axborot oqimlari sxemasi

Jo‘natuvchi
Qabul qiluvchi
Axborotning yo
‘
li
5.4-rasm. Axborotning OSI modeli bo‘yicha abonetdan abonentga 
o‘tish yo‘li 
Ushbu modelning asosiy g‘oyasiga muvofiq har bir sathga aniq 
vazifa yuklanadi. Natijada ma’lumotlarni uzatish masalasi osongina 
ko‘zga tashlanadigan alohida masalalarga ajratiladi. OSI modelida 
o‘zaro aloqa vositalari yettita sathga bo‘linadi: tatbiqiy, taqdimiy, seans, 
transport, tarmoq, kanal va fizik. Har bir sath tarmoq qurilmalari 
orasidagi aloqaning ma’lum sathi bilan ish ko‘radi. 
Faraz qilaylik, ilova so‘rov bilan tatbiqiy sathga, masalan, fayl 
xizmatiga murojaat etsin. Ushbu so‘rovga binoan tatbiqiy sathning 
dasturiy ta’minoti axborotning standart formatini shakllantiradi. Oddiy 
axborot sarlavxa va ma’lumotlar hoshiyasidan iborat bo‘ladi. Axborot 
shakllanganidan so‘ng tatbiqiy sath uni pastga-taqdimiy sathga uzatadi. 
Taqdimiy sathning protokoli tatbiqiy sathning sarlavhasidan olingan 
axborotga asosan talab qilingan harakatlarni bajaradi va ma’lumotga 
o‘zining xususiy xizmat axborotini-taqdimiy sathning sarlavhasini 
qo‘shadi. Natijada olingan axborot pastga-seans sathiga uzatiladi. Seans 
sathning protokoli taqdimiy sathning sarlavhasidan olingan axborotga 
asosan talab qilingan xarakatlarni bajaradi va ma’lumotga o‘zining 
xizmat axborotini – seans sathning sarlavhasini qo‘shadi. Bu sarlavhada 
mashina adresatining seans sathi protokoli uchun ko‘rsatmalar bo‘ladi. 
Natijada olingan axborot pastga, transport sathiga uzatiladi. Transport 
sathi o‘z navbatida o‘zining sarlavhasini qo‘shadi. Nihoyat, axborot 
pastki – fizik sathga yetib boradi. Fiziq sath o‘zining sarlavhasini 
qo‘shib, axborotni mashina adresatiga aloqa liniyalari orqali uzatadi. Bu 
paytga kelib, axborot barcha sath ilovalariga “o‘sadi”. Axborot mashina-

---

136 
adresatiga yetib kelganidan so‘ng yuqoriga qarab sathlar bo‘yicha 
ko‘chiriladi. Har bir sath, ushbu sathga mos vazifalarni bajargani holda, 
o‘z sathi sarlavhasini tahlillaydi va ishlatadi. So‘ngra bu sarlavhani 
chiqarib tashlab, axborotni yuqori sathga uzatadi.
OSI modelida protokollarning ikki xili farqlanadi. 
Ulanishni 
o‘rnatishli 
(connection oriented) protokollarida ma’lumotlarni 
almashishdan avval uzatuvchi va qabul qiluvchi ulanishni o‘rnatishi va 
ehtimol, ma’lumotlar almashishida ishlatiladigan protokolning ba’zi 
parametrlarini tanlashi lozim. Muloqot tugaganidan so‘ng ular ulanishni 
uzib tashlashlari lozim. Ulanishni o‘rnatishga asoslangan o‘zaro aloqaga 
misol sifatida telefonni ko‘rsatish mumkin. 
Protokollarning ikkinchi guruhi – oldindan ulanishni o‘rnatishsiz 
(connection less) protokolidir. Bunday protokollarni 
datagrammali 
protokollar ham deb yuritiladi. Uzatuvchi axborotni u tayyor bo‘lganida 
uzatadi. Oldindan ulanishni o‘rnatishsiz aloqaga misol sifatida xatni 
pochta qutisiga tashlashni ko‘rsatish mumkin. Kompyuterlarning uzaro 
aloqasida protokollarning ikkala xili ishlatiladi.