” mavzusida kurs ishi

YAIM₂₀₂₀ = 155+150+165+45+70+100 = 685 mlrd. so’m

c) SIM hajmi quyodagi formula yordamida aniqlanadi:

SIM _­= YAIM – A
2016 yil uchun:
SIM₂₀₁₆ = 500 – 110 = 390 mlrd. so’m
2017 yil uchun:
SIM₂₀₁₇ = 580 – 125 = 455 mlrd. so’m
2018 yil uchun:
SIM₂₀₁₈ = 613 – 140 = 473 mlrd. so’m
2019 yil uchun:
SIM₂₀₁₉ = 635 – 145 = 490 mlrd. so’m
2020 yil uchun:
SIM₂₀₂₀ = 685 – 155 = 530 mlrd. so’m
d) MD hajmi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
MD = SIM – T_e
2016 yil uchun:
MD₂₀₁₆ = 390 – 70 = 320 mlrd. so’m
2017 yil uchun:
MD₂₀₁₇ = 455 – 80 = 375 mlrd. so’m
2018 yil uchun:
MD₂₀₁₈ = 473 – 100 = 373 mlrd. so’m
2019 yil uchun:
MD₂₀₁₉ = 490 – 120 = 370 mlrd. so’m
2020 yil uchun:
MD₂₀₂₀ = 530 – 150 = 380 mlrd. so’m

e) aholi jon boshiga to’g’ri keladigan yalpi ichki mahsulot miqdori quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

2016 yil uchun:
A₂₀₁₆ =500/15= 33.3 ming so’m/kishi
2017 yil uchun:
A₂₀₁₇ =580/16= 36.25 ming so’m/kishi
2018 yil uchun:
A₂₀₁₈ =613/17= 36.06 ming so’m/kishi
2019 yil uchun:
A₂₀₁₉ =635/18= 35.28 ming so’m/kishi
2020 yil uchun:
A₂₀₂₀ =685/19= 36.05 ming so’m/kishi
Hisoblab topilgan ko’rsatkichlarni jadvalga joylashtiramiz:

1-jadval
Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar

№	Ko’rsatkichlar nomi	O’lchov birligi	Yillar						2020 yilda 2016 yilga nisbatan o’zgarish
			2016	2017	2018	2019	2020	+,-		%
1	Yalpi ichki mahsulot	mlrd. so’m	500	580	613	635	685	185		137
2	Sof ichki mahsulot	mlrd. so’m	390	455	473	490	530	140		135,9
3	Milliy daromad	mlrd. so’m	320	375	373	370	380	60		118.7
4	Aholi soni	mln. kishi	15	16	17	18	19	4		126.7
5	Aholi jon boshiga to’g’ri keladigan yalpi ichki mahsulot	m.s./kishi	33.3	36.25	36.06	35.28	36.05	2.75		108.2

2. 2030 yil uchun YAIM hajmi va aholi sonining prognozini o’rtacha mutloq qo’shimcha o’sish yordamida prognozlash usulida hisoblash:
1) Mutloq qo’shimcha o’sish quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
y_t= y_t- y_t-1
Bu yerda: y_t – dinamika qatorining joriy darajasi;
y_t-1 – dinamika qatorining oldingi darajasi.

Shu formuladan foydalanib, YAIM hajmining 2016 – 2020 yillar davomidagi mutloq qo’shimcha o’sish miqdorini topamiz:

YAIM₂₀₁₇ = YAIM₂₀₁₇ – YAIM₂₀₁₆ =580-500 = 80 mlrd.so’m
YAIM₂₀₁₈ = YAIM₂₀₁₈ – YAIM₂₀₁₇ =613-580 = 33 mlrd.so’m
YAIM₂₀₁₉ = YAIM₂₀₁₉ – YAIM₂₀₁₈ =635-613 = 21 mlrd.so’m
YAIM₂₀₂₀ = YAIM₂₀₂₀ – YAIM₂₀₁₉ =685-635 = 50 mlrd.so’m

Shu formuladan foydalanib, aholi sonining 2016 – 2020 yillar davomidagi mutloq qo’shimcha o’sish miqdorini topamiz:

AS₂₀₁₇ = AS₂₀₁₇ – AS₂₀₁₆ =16-15 = 1 mlrd.so’m
AS₂₀₁₈ = AS₂₀₁₈ – AS₂₀₁₇ = 17-16 = 1 mlrd.so’m
AS₂₀₁₉ = AS₂₀₁₉ – AS₂₀₁₈ = 18-17 = 1 mlrd.so’m
AS₂₀₂₀ = AS₂₀₂₀ – AS₂₀₁₉ = 19-18 = 1 mlrd.so’m

2) O’rtacha mutloq qo’shimcha o’sishni aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:

Bu yerda: ∆y_t – zanjirli mutloq qo’shimcha o’sish;
n – davriy qatorning uzunligi.

Shu formuladan foydalanib, YAIM hajmining o’rtacha mutloq qo’shimcha o’sish miqdorini aniqlaymiz:

Ushbu formuladan foydalanib, aholi sonining o’rtacha mutloq qo’shimcha o’sish miqdorini aniqlaymiz:

3) O’rtacha mutloq qo’shimcha o’sish yordamida prognozlash uchun quyidagi formuladan foydalanish mumkin:

Bu yerda: y_n – qatorning oxirgi n-nuqtaning haqiqiy miqdori (qatorning yakuniy darajasi);
– qatorning (n+L)-darajasidagi prognoz miqdori;
L – prognoz qilinayotgan davr uzunligi;
– y₁, y₂, …, y_n davriy qator uchun hisoblangan o’rtacha mutloq qo’shimcha o’sish miqdori.
Shu formuladan foydalanib, YAIM hajmining 2030-yil uchun prognoz miqdorini hisoblaymiz:
YAIM₂₀₃₀= 685+10*46=1145 mlrd.so’m
2030-yilda YAIM hajmi 920 mlrd. so’mni tashkil qilishi prognoz qilinmoqda.
Ushbu formuladan foydalanib, aholi sonini ham 2030-yil uchun hisoblash mumkin:

2030-yilda aholi soni 11,4 mln. kishini tashkil qilishi prognoz qilinmoqda.

3. Iqtisodiy o’sishni tavsiflaydigan ko’rsatkichlarni hisoblash:
a) YAIMning o’sish sur’ati quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Bu yerda:
O’s – real yalpi ichki mahsulotning o’sish sur’ati;
YAIM₀ – bazis yilidagi real yalpi ichki mahsulot;
YAIM₁ – prognoz yilidagi real yalpi ichki mahsulot.
Bizning olgan ma’lumotlarni foydalanib, ushbu ko’rsatkichni hisoblaymiz:

YAIMning o’sish sur’ati 67.1%ni tashkil qilgan.

b) aholi jon boshiga YAIMning o’sish sur’ati quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Bu yerda:
A_YAIM – aholi jon boshiga to’g’ri keladigan yalpi ichki mahsulotning o’sishi;
AS₁ – prognoz yilidagi ahoi soni.

Bizning ma’lumotlar asosida ushbu ko’rsatkichni hisoblaymiz:

Aholi jon boshiga YAIM ning o’sish sur’ati 15.86 ming so’m/kishini tashkil qilgan.

c) YAIM yillik o’sishi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Bizning ma’lumotlar asosida ushbu ko’rsatkichni hisoblaymiz:

YAIM yillik o’sishi 167.2%ni tashkil qiladi.

Xulosa
Resurslar, daromadlar va tayyor mahsulotlar bilan ayirboshlashning barcha jarayonlari uzluksiz, bir tekis kechayotgan bo’lsa, unda iqtisodiy tizim barqaror va muvozanatli deb tushuniladi. Ammo, har qanday iqtisodiy tizimning bunday holati hayoliydir. Amalda u yoki bu resurslarning, tovar hamda daromadning ortiqchaligi yoki etishmasligi doimo uchrab turadi. Iqtisodiyotda umumiy muvozanatning shu kabi buzilish hollari inflyatsiya va ishsizlik darajasining, yalpi ichki mahsulot va milliy daromadning o’sish sur’atlarini o’zgarishida namoyon bo’ladi.
Bugungi kunga kelib ko’pchilik mamlakatlarda davlatning iqtisodiyotdagi roli sezilarli darajada katta ekanligini hisobga olsak, davlatning iqtisodiy rivojlanish strategiyasini belgilash, bozor mexanizmlariga putur etkazmagan holda iqtisodiyotni tartibga solishi muhim ekanligiga iqror bo’lamiz. Davlat makroiqtisodiyotning boshqa sub’ektlari hatti-harakatini belgilovchi omillarni hisobga olgan holda, barqaror iqtisodiy rivojlanishni ta’minlash maqsadida, o’z tasarrufida mavjud bo’lgan vositalar orqali ularni yo’naltirib turadi. Bu vositalar
esa fiskal (byudjet-soliq) va monetar (pul-kredit) siyosatdir. Xulosa qilib aytganda makroiqtisodiyot fani alohida mamlakatda iqtisodiy siyosatning va jahon xo’jalik aloqalarini tashkil etishning nazariy asosi hisoblanadi.
Zamonaviy makroiqtisodiyotning asosiy belgisi va afzalligi - bu jamiyatdagi jarayonlarda mavjud resurslarni cheklanganlarini qayd etib, ularni tejab ishlatish, farovonlikni oshirish yo’llarini asoslab berish hisoblanadi.
Makroiqtisodiyot fanining ahamiyati nafaqat davlat boshqaruvida umumiqtisodiy siyosatni olib borishi va yo’nalishlarini ishlab chiqish uchungina, balki alohida tadbirkorlar, korxonalar, uy xo’jaliklari, oddiy fuqarolar faoliyatida ham zarur.


Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Asosiy adabiyotlar
1. Edward Shapiro. Macroeconomic analysis. Fifth edition. Oford. Copuright 2015.
2. Maxmudov N.M., Asqarova M.T., Umarov I.Yu. Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash. Darslik. T.: “Fan va texnologiyalar”, 2014 – 338 b.
3. Maxmudov N., Hakimov H. Makroiqtisodiy tahlil. O’quv qo’llanma – T.: TDIU, 2019. – 181 bet.
4. Xodiyev B.Yu., Shodiyev T.Sh., Berkinov B.B. Ekonometrika. O’quv qo’llanma. T.: Iqtisodiyot, 2018 – 178 bet.
5. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – T.: 2018-7 bet.
6. Mahmudov N., Hakimov H, “Makroiqtisodiy tahlil” fanidan o’quv-uslubiy majmua. Т.: Iqtisodiyot, 2018. – 308 b.
12. Teshabayev T.Z., Otaqo’ziyeva Z.M. Makroiqtisodiyot. Ma’ruzalar matni. T.: Iqtisodiyot. 2018. – 480 b.
Internet saytlari
1. www.lex.uz - O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi.
2. www.minstroy.uz - O‘zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligining rasmiy sayti.
3. www.stat.uz - O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi rasmiy sayti.
4. www.soliq.uz - O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi rasmiy sayti.