– Mavzular: Kirish. Fanning maqsad va vazifasi. Arxeologik dala tadqiqot usullari tarixidan. Reja: G’arbiy Yevropa, Rossiya va aqsh arxeologik tadqiqotlari tarixidan

XX asrda O’rta Osiyoda dala arxeologiyasining taraqqiyoti.
O’rta Osiyoda arxeologiya fani XX asrning 2-choragidan boshlab o’z taraqqiyotining yangi davriga qadam qo’ydi. Arxeologik fani tarix fanining afralmas bir qismi sifatida dorulfunun ta’limini oldilar. 1940 yilda O’rta Osiyo Davlat Dorilfununi tarix qo’liyotida arxeologiya kafedrasining ochilishi ham O’rta Osiyo arxeologiya faninig katta yutuqlaridan biri edi.
XX asrda dala arxeologiyasi katta yutuqlarni qo’lga kiritdi. O’rta Osiyo xududidagi arxeologik yodgorliklarni o’rganish uchun esa bir necha o’nlab arxeologik yekspeditsiyalar ish olib bordilar va bormoqdalar. O’zbekiston xududida foaliyat ko’rsatayotgan yekspeditsiyalar ishini O’zbekiston Respublikasi FA huzuridagi arxeologiya instituti boshqarib turadi. Bu institut tomonidan arxeologik qazishmalar olib borishga ruxsat beradigan hujjat-ochiq varaq (ruxsatnoma) beriladi.
Arxeologik yodgorliklar butun xalq mulki hisoblanadi va ularni buzish muhim tarixiy xujjatni yo’qotish demakdir. Buning uchun aybdorlar qonun oldida javob beradilar. qurilish va boshqa xo’jalik ishlari tufayli buzilish arafasida turgan arxeologik yodgorliklarni tezlikda, shu bilan birga aniq va har tomonlama o’rganish ham hozirgi paytda arxeologlar oldida turgan vazifalardan biridir. Arxeologik qazishmalar ko’lamining kengayib borishi, ko’p shaxarlarda arxeologik markazlar va «maktablar» tashkil etilishi, dala tadqiqotlar usullarini doimo mukammallashtiribborishni, tadqiqotchilarning malakasini oshirishni hamda barcha arxeologik ekspeditsiyalar faoliyati ustidan aniq nazorat o’rnatishni talab qilmoqda.
Arxeologlar qazishmalar paytida doimo ochiq varaq (ruxsatnoma) ga ilova qilingan ko’rsatmalarga qat’iy amal qilishlari kerak. Lekin shuni aytib o’tish kerakki, bu ko’rsatmalardan qazish ishlari olib borishga taaluqli umumiy yo’nalishdagi fikrlar va arxeologga qo’yiladigan asosiy talab bayon etilgan bo’ladi.Bundan tashqari , turli-tuman arxeologik yodgorliklarni qidirib topish va ularni o’rganish uchun arxeologlar maxsus tayyorgarlik va bilimga ega bo’lishlari kerak, yodgorlikning joylashgan joyi, saqlanish darajasi hamda turiga qarab tadqiqotlar olib borishning aynan kerakli usullarini tanlab ish olib borishlari kerak bo’ladi.
Dala arxeologiyasiga oid uslubiy ko’rsatmalar. Arxeologiya fanining vazifalaridan va arxeologik dala tadqiqotlari sifatini oshirish talabidan kelib chiqib, ToshDU arxeologiya kafedrasi arxeologiya fani uchun malakali mutaxassislar tayyorlash sohasida ma’lum ishlarni amalga oshirib kelmoqda. Arxeologiya mutaxassisligini tanlagan talabalar birinchi kursdayoq O’rta Osiyo arxeologiyasi umumiy kursini tinglaydilar, ilmiy adabiyotlar bilan ishlashni o’rganadilar va o’quv yili oxirida arxeologiyasi bilan bevosita tanishadilar.Keyingi kursdan boshlab ular arxeologik qazishmalarda bevosita ishtirok etib, arxeologik qazishmalar olib borilishi va topilmalarga ishlov berish, usullari, topilmalarga ishlov berish,usullari, topilmalarni hisobga olish va qayd qilish qoidari bilan amalliy jihatdan tanishadilar.
Arxeologik dala tadqiqotlari olib borishga oid bu uslubiy qo’llanma yuqori kurs talablariga mo’ljallangan bo’lib dala tadqiqotlarida zarur bo’lgan eng muhim qoidalarni o’z ichiga oladi, shuning uchun ham zamonaviy dala arxeologiyasining barcha muammolarini qamrab olish bu qo’llanmaning vazifasiga kirmaydi. Talabalar dala arxeologiyasiga oid o’z bilimlarini va tajribalarini kurs ishlarini yozish, shuningdek diplom ishi yozish (oxirgi kursda) davomida kengaytirib boradilar.