???? Mantiqan o'ylab, ortiqchasini chiqarib

HUJAYRALAR EVOLUTSIYASI 
Eukariotlarning kelib chiqishi. 
Biz hayot paydo bo'lishi , Hujayra va Tirik 
tabiatning qanday paydo bo'lganligi haqida aniq 
malumotlarga ega emasmiz. Bu shunchaki faraz 
iltimos ishonib qolmag !!! 
 
Paleontologiya dalillariga ko'ra Prokariot 
hujayra 3,5 milliard yil oldin paydo bolgan deb 
taxmin qilinadi. Taxminlarga ko'ra Eukariotlar 
Prokariotlardan kelib chiqqan.  
Eukariot hujayrani kelib chiqishini tushuntrishda 
3 ta katta Gipoteza mavjud : 
1. Simbioz gipotezasi ✅ 
2. Invaginatsiya gipotezasi. ✅ 
3. Ko'p genomli gipoteza. ✅ 
 
📌 Simbioz gipotezasi. 
Simbioz ikki va undan ortiq turlarning 
birgalikda yashashidir. Ya'ni hamkorlikda 
yashaydilar.  
Simbioz gipotezasiga ko'ra eukariot hujayr bir - 
biri bilan simbioz holda yashovchi , har xil 
tiplarga mansub , ko'p hujayralardan hosil 
bo'ladi.  
Simbioz gipotezasiga ko'ra : mitoxondriya va 
xloroplast mustaqil kelib chiqishga ega 
tuzilmalar xisoblanadi. 
M : mitoxondriyalar aerob prokariotlardan kelib 
chiqqan deyiladi.  
Yadroning paydo bolishi hojayin hujayraning 
DNK siga bogliq boladi , degan taxmin mavjud.  
Yadro hosil bo'lgandan so'ng , membranalaridan 
endoplazmatik to'r , Golji majmuasi va undan 
esa Lizosoma va Vakuola hosil bo'lgan deyiladi. 
✅ 
 
📌 Invaginatsiya gipotezasi. 
Bu gipotezasiga ko'ra , eukariot hujayra 
organellalari hujayra membranasining ichkariga 
botib krishi ( invaginatsiyasi ) natijasida hosil 
bo'lgan deb tushuntiriladi.  
Bu gipoteza orqali Mitoxondriya , xloroplast , 
yadroning qo'sh membranali ekanluhini 
tushuntrish oson. ✅ 
 
📌 Ko'p genomli gipoteza. 
Ushbu gipotezaga ko'ra Eukariotlar 
prokariotlardan Genomni koplab bolaklarga 
bo'linishi va ular malum funksiyani bajarishi 
natijasida hosil bo'lgan deb tushuntiriladi. ✅ 
 
 
🌹TO'PGUL va MEVA🍎 
 
🌹 TO'PGULLAR 🌹 
Bir biriga yaqin joylashgan bir nechta gullar 
yiĝindisi -TÒPGUL 
 
Tòpgullar ikki xil : 
1. Oddiy 
2. Murakkab 
 
ODDIY TÒPGULLAR : 
 
1. Oddiy shingil - ( KARAM , SHOLĜOM , 
REDISKA , TURP , JAĜ JAĜ ) 
2. Oddiy qalqonsimon - ( OLMA , NOK , 
GILOS , OLCHA )  
3. Oddiy boshoq - ZUBTURUM  

---

 
7 
 
4. Sòta - MAKKAJÒXORI uruĝchili guli  
5. Kallak(bosh)cha - SEBARGA  
6. Oddiy soyabon - ( PIYOZ ) 
7. Savatcha - ( KUNGABOQAR , QOQIÒT ) 
8. Kuchala - ( YONĜOQ , OQQAYIN , TOL )  
 
MURAKKAB TÒPGULLAR : 
 
1. Murakkab soyabon - ( SABZI , UKRÒP , 
PETRUSHKA , SHASHIR , BODIYON ) 
2. Murakkab boshoq - ( BUĜDOY , ARPA , 
JAVDAR , BUĜDOYIQ )  
3. Murakkab shingil - ( NASTARIN , TOK ) 
 
🍎 MEVA 🍎 
Mevalar ham 2 xil : 
1. Soxta meva  
2. Chin meva  
 
Meva etiga kòra : 
 
1. Hòl meva  
2. Quruq meva  
 
HÒL MEVA : 
 
1. Rezavor meva - ( UZUM navlari , POMIDOR 
, QORAQAT , ITUZUM ) 
2. Qovoq meva - ( QOVOQ , TARVUZ , 
QOVUN , HANDALAK , TOMOSHAQOVOQ 
, BODRING ) 
3. Danakli meva - ( ÒRIK , OLXÒRI , OLCHA 
, GILOS )  
4. Olma meva . 
 
QURUQ MEVA :  
 
1. CHatnamaydigon ( donli òsimliklar ) 
2. Chatnaydigon :  
 
a) kòsak meva - ( ĜÒZA , LOLA , 
BANGIDEVONA , MINGDEVONA , 
CHUCHMOMA )  
 
b) Dukkak - ( NÒXAT , MOSH , LOVIYA , 
BURCHOQ , OQ AKATSIYA ) 
 
c) Qòzoq va qòzoqcha - ( KARAM , 
QURTANA , REDISKA , TURP )  
 
Qanotcha mevali òsimliklar - ( ZARANG , 
QAYRAĜOCH , SHUMTOL ) 
 
 
✂� RESTRIKTAZALAR✂� 
❗� Foydali_📖 ❗� 
__ 
🖇 Restrikatazalardan masala ishlashga yordam 
berishi mumkin. 
 
📎 EcoR I — umumiy 10 ta kimyoviy bogʻ 
uzadi. Shulardan 2 tasi fosfodiefir bogʻ; 8 tasi H 
bogʻ✂� 
 
📎 BamH I — 12 ta kimyoviy bogʻ uzadi. 
Shulardan 2 tasi fosfodiefir bogʻ; 10 tasi H 
bogʻ✂� 
 
📎 EcoR I va BamH I - funksiyasi tronspozazaga 
oʻxshash boʻlib, "yopishqoq" uchlar hosil qilib 
kesadi✂� 
 
📎 Hae III va Hpa I — faqat fosfodiefir bogʻ 
uzadi. Bular DNK molekulasini qaychi singari 2 
boʻlakka boʻladi✂� 
 
📎 Hpa I — "Toʻmtoq" uchlar hosil qilib 
kesadi✂� 
 
Masala: Qaysi restriktazalar faqat fosfodiefir 
bogʻni (a) va qaysi(lari) ham fosfodiefir bogʻni 
ham vodorod (H) bogʻni uzadi? 
 
1) EcoR I; 2) Hpa I; 3) BamH I; 4) Hae III 
 
Endi javob topishga qiynalmaysiz deb 
oʻylayman 
Biz sizga ilindik, siz ham kimgadir ilining 
 
 
Irsiy kasalliklar 
 
 Autosoma dominant tipida irsiylanish.   
(A–D) – autosomalarda joylashgan  dominant 
genlarga bog‘liq.  
 
Masalan:   
➿soch ning jingalakligi, 

---

 
8 
 
😳 ko‘z qoraligi,  
�miopiya,  
✋braxidaktiliya, 
👐 polidaktiliya, 
 💉➕rezus musbat (R+) qon guruhlari va 
boshqalar 
 
Autosoma – retsessiv tipda irsiylanish (A–R) – 
autosomada joylashgan  retsessiv genlarga 
bog‘liq. 
 
Masalan: 
�♂ Albinizm,  
💁♀chapaqaylik,  
👀ko‘k ko‘z, 
👩 silliq soch,   
👶fenilketonuriya, 
💉➖ rezus manfi y (Rh-),   
 1-qon guruhi va boshqalar. 
 
X – xromosomaga birikkan domi nant genning 
irsiylanishi(X–D) 
 
 Masalan:   
🍭❌ qandsiz diabet,  
👶 D vitamini bilan davolanmaydigan raxit, 
💮 ikkinchi kurak tishi   
yo‘qligi,  
🔅tish emali qo‘ng‘ir bo‘lishi va boshqalar.  
 
⚜⚜⚜⚜⚜⚜⚜⚜⚜⚜⚜ 
X – xromosomaga birikkan, re tses siv genning 
(X–R) irsiylanishi.  
 
Masalan:   
💉gemofiliya,  
👁daltonizm,  
👀namoz shomko‘rlik  
 
Y – xromosomaga birikkan genning irsiylanishi. 
 
 Masalan: 
� gipertrixoz,   
�♂ixtioz.   
 
🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰 
Sitoplazmatik irsiylanish – 
 mitoxondriya, xloroplastlar va plazmida   
genlariga bog‘liq. 
 
 Misollar: 
�odamlarda ko‘rish nervi atrofiyasi,  
💆♀mitoxondrial   
sitopatiya va boshqalar. Faqat �onadan 
farzandlarga o‘tadi (🙇♂o‘g‘illarida ham,   
🙇♀qizlarida ham bir xilda kuzatiladi) 
 
 
✅TURNING POPULATSION 
STRUKTURASI✅ 
 
🛑Populyatsiya- kelib chiqishi bir bo’lgan, 
o’zaro erkin chatishib nasildor avlod beradigan 
bitta arealda uzoq muddatdan buyon yashab 
kelayotgan, shu turning boshqa populiyatsiya 
individlaridan ayrim belgilari bilan farq 
qiladigan organozimlar yig’indisiga aytiladi 
 🔴Populyatsiya – lot. “populus”-xalq, aholi, 
degan manolarga ega xisoblanadi       
🔝Populyatsiya turg’un ekologik sistema 
hisoblanib , quydagi ko’rsatgichlar bilan 
tavsiflanadi: 
🔵 populyatsiya individlari o’rtasida o’zaro 
chatishish natijasida doimiy ravishda sodir 
bo’lib turadigan genlar almashinuvi natijasi-
genafond☑� 
 �har xil to’siq va tarqalish 
imkoniyatlari cheklanganligi bilan bog’liq holda 
boshqa populiyatsiyalardan 
alohidalashganligi☑� 
 �ko’payish jarayonida ishtirok etadigan yosh 
individlar soni  
⚫�genlar dreyfi, mutatsiyalar kabi evolutsion 
omillarning ta’siri tufayli genlarning yangi 
kombinatsiyasini kelib chiqishi bilan ☑� 
�Populyatsiyaning muhim xususiyatlaridan biri 
bu o’z o’zini boshqarish( gomoestaz “homoios”, 
stasis- turg’un)☑� 
🔝POPULYATSIYANING alohida olingan 
individlardan farq qiluvchi xususiyatlari:☑� 
�POPULYATSIYA INDVIDLAR SONI- o’sha 
populyatsiyada ma’lum bir maydondagi 
individlar sonini aks ettiradi.☑� 

---

 
9 
 
🔝Populyatsiya dinamikasi-vaqt oralig’i 
mobaynida individlar sonining o’zgarishi . 
➡�Populiyatsiyada individlar soni 
o’zgaruvchan bo’lsa ham lekn ular QUYI VA 
YUQORI meyor chegarasiga ega (egallangan 
areal kengligi vaoziq midoriga ) ☑� 
➡�Tabiiy populiyatsiyalar soni 
davriy(MUNTAZAM ) va nodavriy (AHYON-
AHYON) ravishda o’zgarishi mumkin.☑� 
⬆�Bu har mavsumiy yoki bir necha yilda bir 
sodir bo’ladi. 
🔘Mavsumiyga hayot sikli qisqa, ya’ni bir necha 
oy davom etadigan organizimlar( mayda 
qisqichbaqasimonlar, pashsha va chivin kabi 
hasharotlar, sichqonsimon kemiruvchilar)☑� 
🔴Bir necha yilda bir marta (tulki, boyqush), har 
ikki yilda meva beradi (olma, o’rik), kedr 4 yilda 
meva beradi.☑� 
☑�NODAVRIY: (qurg’oqchilik, qish 
mavsumining odatdagidek kelmasligi, bahorgi 
yog’ingarchilikni haddan tashqari bo’lishi kabi ) 
favqulodda holat yuz berganda ularning 
MIGRATSIYASI tufayli yuz beradi.✅ 
 
✅POPULYATSIYA ZICHLIGI:✅ 
📌Hudud yoki ma’lum bir maydondagi 
individlar soni bilan aniqlanadi. M: 1 ga yerda 
100 ta daraxt, 1 ga basseynda 10000 ta baliq 
yoki 1000 kg biomassa, 1m3 suvda 5 million 
xlorella. 
✅ZICHLIK bu orgnizimlarning 
(miqdoriga)bog’liq ma’lum bir optimumga ega, 
miqdrning optimum darajasidan har qanday 
chetlanish bolganda ham populiyatsiyanning 
ichki mexanizimlari ishga tushadi.  
Ichki mexanizimlariga:  
 
 📌Areal kengyishida ham populiyatsiya zichligi 
ortmaydi 
 
 📌 populiyatsiya zichligining ortishi nasl 
qoldirishning pasayishi 
 
 📌o’limning ko’pyishi  
 
 📌 rivojlanish tezligining o’zgrishi 
 
 📌emigiratsiya 
 
✅JINSIY TARKIBI: 
 
 📌Erkak va urg’ochi organizimlarning o’zaro 
nisbati bunga ko’ra populiyatsiyda individlar 
sonini kelajakda qanday bo’lishi bashorot qilish 
mimkin. 
 
1�⃣A -75 % ur’ochi, 25 % erkak o’sib 
borayotgan populiyatsiya 
2�⃣B- 50 % U, 50 % E barqaror 
3�⃣C-25 %U, 75 % E 
 
✅YOSH TARKIBI: 
 
1�⃣A- predreptoduktiv (jinsiy yetilmgan)  
2�⃣B- reproduktiv (jinsiy voyaga yetgan) 
3�⃣C- postrepruduktiv( qari, ko’pyish qobilyatini 
yo’qoygan 
 
✅TUG’ULUVCHANLIK: 
 
 📌Tug’uluvchanlik –invidlar sonining 
o’zgarishining demografik xususiyati 
 
✅O’LIM KO’RSATGICHI: 
 
 📌Vaqt birligi ichida nobud bo’lgan 
organizimlar soni 
 
1�⃣A= o’lim soni 
2�⃣B=tug’uluvchanlik soni 
 
☝�Populyatsiya –individlar sonining ortish 
tezligi TUG’ULUVCHANLIK va O’LIM 
ko’rstgichi bilan aniqlanadi. 
 
1�⃣A/B=1 TURG’UN BOLADI 
2�⃣A/B=1ORTADI 
3�⃣A/B= 1>X POPULIYATSIYA SONI 
KAMAYADI 
 
 
🌳 HAYOTIY SHAKL 🌴 
 
📌Shox-shabbasi yoyiq daraxtlar  

---

 
10 
 
🔴olma 
🔴òrik 
🔴yonģoq 
🔴shaftoli 
 
🔷Shox-shabbasi ģuj va tik🔷 
🔵qaraģay 
🔵terak 
 
◻�Shox-shabbasi sharsimon◻� 
⚪�shamshod 
⚪�sadaqayraģoch 
 
◼�Daraxtlar har xil umr kòradi misol 
uchun
◼� 
⚫�baobab-4000/5000 yil 
⚫�archa,sarv- 1000 yil 
⚫�soxta kashtan - 2000 yil 
⚫�chinor - 800 yil 
⚫�òrik va yonģoq-70/100 yil 
 
♻�Butalar 
✅poyasi yoģochlashgan 
✅bitta yo bir nechta poya hosil qiladigan 
✅sershox 
✅bòyi 2-3 m dan oshmaydi 
✅kòp yillik 
✅Toģlar yonbaģrida keng tarqalgan 
 
🔰Butalarning vakillari🔰 
🔻Yovvoyi🔻 
🔺irģay 
🔺singirtak 
🔺na'matak 
🔺zirk 
🔺bodomcha 
🔺uchqat 
 
🔶madaniy🔶 
🔸anor 
🔸limon 
🔸qoraqat 
🔸ligustrum 
🔸nastarin 
 
📍Yarimbutalar📍 
📍poyasini yuqori qismini qishda sovuq urib 
ketadigan kòp yillik òsimliklar 
 
🔷Vakillari🔷 
🔹izen 
🔹keyreuk 
🔹teresken 
🔹sarsazan 
🔹shuvoq 
 
🖇Kòp yillik òsimliklar🖇 
�yer usti qismi qishda qurib òsish kurtagi 
tuproq ostida qishlaydi 
�ayniqsa toģlarda keng tarqalgan 
 
🔗Kòp yillik òsimlik vakillari🔗 
🔗beda 
🔗ģumay 
🔗sachratqi 
🔗pskom piyozi 
🔗kiyikòt 
🔗sallagul 
🔗qoqiot 
🔗Shirinmiya 
🔗iloq 
🔗lola 
🔗qamish 
🔗andiz 
🔗yalpiz 
🔗kovrak 
🔗gulsafsar 
 
🔔Ikki yillik òtlar🔔 
📣1-yil yer yuzida barg(tòpbarg) hosil qiladi, 
ildizi va bargida oziq moddalar tòplaydi 
📣2-yil poya chiqaradi va gullab meva tugadi 
 
📕Vakillari📕 
📕lavlagi 
📕sabzi 
📕sholģon 
📕sigirquyruq 
 

---

 
11 
 
📒Bir yillik òsimliklarni esda qolishi qiyin 
vakillari📒 
📒oq shòra 
📒jaģ-jaģ 
📒machin 
📒qora ituzum 
📒baliqkòz 
📒turkiston ismaloģi 
📒momaqaldirmoq 
📒qòytikan 
📒kanakunjut 
📒makkajòxori 
 
 
🍀 YOʻSIN, QIRQBO'G'IM, 
QIRQQULOQLARNING KOʻPAYISH SIKLI 
🍀 
 
🍀 Yo'sinilar bo'limi ☘ 
🔘 ko'payishi jinsiy (gametofit) va jinssiz 
(sporofit) bo'g'inlarning gallanishi orqali amalga 
oshadi 
🔘 yo'sinlarda jinsiy bo'g'in ustunlik qiladi 
🔘 yo'sinlar suvo'tlardan kelib chiqqan 
🔘 bo'yi 4-5 mm dan 40 sm gacha boradi 
🔘 tanasi bargsimon tallomdan iborat 
🔘 lekin ko'pchilik poya-bargli o'simliklardir 
🔘 ularning ildizi bo'lmaydi, ular tuproqqa 
rizoidlar orqali birikib turadi 
🔘 boshqa yuksak o'simliklardan farqi: ildizi va 
o'tkazuvchi sistemalari yo'qligidir. Taraqqiyotda 
ortda 
🔘 ko'payishi: 
✔� jinssiz: sporalar orqali 
✔� jinsiy: ko'p hujayrali a'zolar (boshqa 
tubanlardan farqi) 
☑� ko'p hujayrali jinsiy a'zolari 
1⃣ anteridiy (erkaklik) 
2⃣ arxegoniy (urg'ochilik) 
☑� urug'lanishi suvda, harakatchan 
spermatozoidlar orqali amalga oshadi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Funariya 👇 
🔘 bo'yi 1-3 sm, bir uyli o'simlik 
🔘 och yashil rangli gilamchalar hosil qiladi 
🔘 erta bahorda ariqlar bo'yida, zax bosgan 
devorlarda, oftob kam tushadigan yerlarda ko'p 
uchratish mumkin 
🔘 poyasi ingichka, bargchalari poyada ketma-
ket o'rnashadi 
🔘 poyasining tubi tuproqqa rizoidlari 
yordamida birikib turadi 
🔘 uning barglari bir qavat hujayralardan tashkil 
topib, xlorofill donachalari bor 
🔘 bu barglarda yorug'da karbonat angidrid gazi, 
suv va mineral tuzlardan kraxmal va boshqa 
organik moddalar hosil bo'ladi 
🔘 ko'payishi ancha murakkab: novdalarining 
uchida barglarining orasida jinsiy a'zolar yetiladi 
✔� anteridiylarda 👉 ko'p miqdorda 2 xivchinli 
harakatchan spermatozoidlar hosil bo'ladi 
✔� arxegoniylarda 👉 bittadan tuxum hujayra 
yetiladi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
 
✅ ko'payish sikli 🔄 
 
▶� yog'ingarchilikda yo'sinlar ustini suv bosib, 
anteridiy va arxegoniylarning uchi ochiladi 
▶� spermatozoidlar anteridiydan suvga chiqadi 
▶� xivchinlari bilan harakatlanib, arxegoniy 
ichiga kiradi 
▶� kolbasimon arxegoniy ichida spermatozoid 
tuxum hujayra bilan qo'shilib, zigota hosil qiladi 
▶� vaqt o'tgach, zigota o'sib, sporofitni hosil 
qiladi 
▶� sporofit - sporangiyband va uning uchida 
joylashgan spora hosil qiladigan ko'sakcha - 
sporangiydan iborat 
▶� sporangiyda sporalar yetiladi, so'ng to'kiladi 
va tarqaladi 
▶� sporadan jinsiy bo'g'in - gametofit 
rivojlanadi 
▶� spora nam tuproqqa tushgach o'sadi va ko'p 
hujayrali, shoxlangan ingichka yashil ip hosil 
qiladi 
▶� ip shoxlarida kurtaklar hosil bo'ladi 
▶� keyinchalik har bir kurtakdan yangi poya-
bargli funariya yo'sini o'sib chiqadi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
Shunday qilib, 
✔� zigotadan 👉 jinssiz bo'g'in 
✔� sporadan 👉 jinsiy bo'g'in 

---

 
12 
 
boshlanadi. 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Yo'sinlar - yuksak o'simliklarning tubani 
hisoblanadi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
 
✅ Yoʻsinlarda👇 
 
Gametofit — Jinsiy boʻgʻin: 
➡� 1. Sporadan rivojlanadi 
➡� 2. Yashil ip 
➡� 3. Kurtak 
➡� 4. Avtotrof 
➡� 5. Har bir kurtakdan yangi o'simlik 
➡� 6. Zigota hosil qiladi 
➡� 7. Har bir arxegoniyda bitta tuxum hujayra  
➡� 8. Arxegoniy kolba shaklda 
➡� 9. Jinsiy a'zolari koʻp hujayrali 
➡� 10. Anterediy 2 xivchinli 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
Sporafit — Jinssiz boʼgʻin: 
➡� 1. Zigotadan rivojlanadi 
➡� 2. Sporangiyband 
➡� 3. Sporangiy 
➡� 4. Spora 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
 
 
 
🌴 Qirqbo'g'imlar bo'limi 🌴 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ qirqbo'g'imlar👇 
🔘 ko'p yillik o'simlik 
🔘 ko'payishi: jinsiy va jinssiz bo'g'inlarning 
gallanishi 
🔘 vegetativ yo'l bilan ham ko'payadi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Dala qirqbo'g'imi👇 
🔘 ildizpoyali ko'p yillik o't 
🔘 daryo, kanal va ariqlar bo'yidagi sernam 
yerlarda uchraydi 
🔘 poyasi bor, shoxlangan va bo'g'imlarga 
bo'lingan (nomi ham shundan olingan) 
🔘 uning shoxlari shu bo'g'imlardan chiqadi va 
halqa hosil qilib joylashadi 
🔘 barglari mayda, poya va shoxlardagi 
bo'g'imlarda halqa hosil qilib joylashadi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
 
✅ Ko'payish sikli 🔄 
 
▶� erta bahorda dala qirqbo'g'imining 
ildizpoyasidagi kurtaklardan bahorgi - generativ 
novda o'sib chiqadi 
✔� bu novda qo'ng'ir rangli, shoxlanmagan, 
uchida spora beruvchi bitta boshoq bo'ladi 
✔� spora beruvchi boshoqlarda sporofillar 
(shakli o'zgargan barg) halqa hosil qilib 
o'rnashadi 

---

 
13 
 
✔� sporofillari ostida 6-8 ta sporangiy 
joylashadi va unda sporalar yetiladi 
▶� sporalar yetilgach, tashqariga chiqadi, suv 
va shamol yordamida tarqaladi 
▶� o'sish uchun qulay sharoitga tushgan 
sporalarning ayrimlaridan 
✔� erkak gametafit 
ayrimlaridan esa 
✔� urg'ochi gametafit 
unib chiqadi. 
☑� Erkak gametafit👇  
🔺 yashil, chetlari bo'lingan o'simta 
🔺 undagi anteridiylarda ko'p xivchinli 
spermarozoidlar yetiladi 
☑� urg'ochi gametafit👇 
🔹 erkak gametafitdan biroz kattaroq 
🔹 undagi arxegoniyda tuxum hujayra yetiladi 
▶� yog'ingarchilikda spermatozoidlar tuxum 
hujayraga kelib tushadi (urug'lanadi) va zigota 
hosil bo'ladi 
▶� zigotadan 👉 murtak, murtakdan esa 👉 
sporafit hosil bo'ladi 
▶� yozda dala qirqbo'g'imining ildizpoyasidan 
yozgi - vegetativ novda o'sib chiqadi 
✔� bu novda nozik, yashil va shoxlangan 
bo'ladi 
✔� fotosintezni amalga oshiradi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Sershox qirqbo'g'im👇 
🔘 dala qirqbo'g'imidan farqi: 
▫� bahorgi novdasining yo'qligi 
▫� spora beruvchi boshoqlari shoxlangan 
novdalar uchida hosil bo'lishi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
☑� dorivorligi - ularning poya va shoxlaridan 
tayyorlangan damlama va qaynatma siydik 
haydovchi dori sifatida ishlatiladi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
 
✅ Qirqbo'g'imlarda👇 
 
Gametofit — Jinsiy boʻgʻin: 
🖌 1. Sporadan rivojlanadi 
🖌 2. Ayrim jinsli 
🖌 4. Erkaklik o'simtasi - yashil chetlari 
boʻlingan 
🖌 5. Urg'ochi jinsi erkagidan kattaroq 
🖌 6. Zigota hosil qiladi 
🖌 7. Avtotrof 
🖌 8. Mustaqil oziqlanadi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
Sporafit — Zigotadan rivojlanadi 
🖌 1. Murtak 
🖌 2. Sporofit 
🖌 3. Poya bargli o'simlik 
🖌 4. Autotrof 
🖌 5. Yashil 
🖌 6. Poyasi va shoxlari boʼgʼimlarga boʼlingan 
🖌 7. Boshoq 
🖌 8. Sporafillarning ostki tomonida 6 - 8 ta 
sporangiy 
🖌 9. Spora hosil qiladi 
🖌 10. Mustaqil oziqlanadi 
🖌 11. Ildizpoyali 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
 
 
🌿 Qirqquloqlar bo'limi 🌿 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Qirqquloqlar👇 
🔘 ildizpoyali, ko'p yillik o't 
🔘 faqat tropik va subtropik mintaqalarda 
daraxtsimon vakillari uchraydi 
🔘 yer betiga qirqquloqlarning bir 
to'p
 patsimon 
qirqilgan uzun barglari o'sib chiqadi 

---

 
14 
 
🔘 yosh barglarning uchi o'ralgan bo'lib, barg 
o'sgan sari yozila boradi 
🔘 qirqbo'g'imlardan farqi: 
🔸 bargining yirikligi 
🔸 spora beruvchi boshoqlarining bo'lmasligi 
🔘 ularning sporalari barglari ostki tomonida 
yoki chetida joylashgan qo'ng'ir rangli bo'rtma 
(sorus) lar ichida joylashgan sporangiylarda 
yetiladi 
🔘 ko'payishi: jinsin va jinssiz bo'g'inlarning 
gallanishi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
 
✅ Ko'payish sikli 🔄 
 
▶� soruslardagi sporangiylar ichida yetilgan 
sporalar sporangiy po'sti yorilgach tashqariga 
chiqadi va shamol yoki suv yordamida tarqaladi 
▶� nam tuproqqa tushgan sporadan gametofit 
o'sib chiqadi 
✔� gametafitining bo'yi 1 sm, yashil, yupqa va 
yuraksimon o'simta bo'lib, pastki qismidagi 
rizoidlari bilan tuproqqa yopishib turadi (lekin 
uzoq yashamaydi) 
✔� gametafitda 
🔹 anteridiy - ko'p xivchinli spermatozoidlar 
yetiladi 
🔸 arxegoniy - tuxum hujayra  
yetiladi 
▶� yomg'ir paytida anteridiy va arxegoniyning 
uchi ochiladi 
▶� anteridiydagi spermatozoidlar 
arxegoniydagi tuxum hujayra bilan qo'shilib, 
zigota (urug'langan tuxum hujayra) hosil qiladi  
▶� zigota 👉 murtak hosil qiladi 
murtak o'sib 👉 sporofit (yangi qirqquloq) ga 
aylanadi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
☑� Vegetativ ko'payishi - ildizpoyalari orqali 
amalga oshadi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Zuhrasoch qirqqulog'i👇 
🔘 ildizpoyali, ko'p yillik o't 
🔘 bargi keng nashtarsimon, uzunligi 10-40 sm, 
2-3 karra patsimon bo'lingan, qisqa bandli 
🔘 barglarining ostki tomonida soruslar 
joylashgan, sporangiylarida sporalar yetiladi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Suv qirrqulog'i👇 
🔘 bir yillik, ildizsiz o'simlik 
🔘 poyasi ingichka va kalta 
🔘 poyasidagi bo'g'imlarda uchtadan barg 
joylashgan 
🔘 ikkita bargi butun bo'lib, suv yuzasida 
🔘 uchinchi bargi esa ipsimon qirqilgan bo'lib, 
suv ostida turadi 
🔘 soruslari - suv ostidagi barglari asosida 
joylashgan 
🔘 ularda ikki xil sporalar yetiladi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
 
✅ Qirqquloqlarda👇 
 
Gametofit — Jinsiy bo'g'in: 
🔎 1. Sporadan rivojlanadi 
🔎 2. 2 jinsli gametofit 
🔎 3. Yashil yupqa yuraksimon 
🔎 4. Autotrof 
🔎 5. Rizoidga ega  
🔎 6. Arxegoniy (Tuxum hujayra) 
🔎 7. Anteridiy ( Spermatozoid)  
🔎 8. Zigota hosil qiladi  
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
Sporafit — Jinssiz bo'g'in: 
🔎 1. Ildizpoyali ko'p yillik o't 
🔎 2. Poya bargli o'simlik  
🔎 3. Sorus  
🔎 4. Sporangiy  
🔎 5. Spora 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 

---

 
15 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
UGLEVODLAR✅ 
 
➡�Glitseraldegid -->Energetik almashinuvning 
kislorodsiz bosqichi mahsuloti 
➡�Glukoza --> Hujayraning nafas olish 
jarayoni uchun energiya manbayi 
➡�Maltoza --> Unayotgan urug‘ uchun 
energiya manbayi 
➡�Saxaroza --> Glukozaning asosiy manbayi 
➡�Fruktoza--> Organizmda kechadigan 
ko‘pchilik jarayonlar uchun energiya manbayi 
➡�Selluloza--> O‘simlik hujayralari qobig‘iga 
mustahkamlik beradi 
➡�Xitin-->Zamburug‘ hujayrasi qobig‘i va 
bo‘g‘imoyoqlilar tana qoplamiga mustahkamlik 
beradi 
➡�Riboza -->ATF va RNK molekulalari 
strukturasini tuzishda ishtirok etadi 
➡�Dezoksiriboza--> DNK nukleotidlari 
tarkibiga kiradi 
➡�Laktoza--> Sutemizuvchilarning suti 
tarkibiga kiradi 

---

 
16 
 
➡�Kraxmal--> O‘simlik to‘qimalarida zaxira 
modda sifatida  
➡�Glikogen--> Hayvonlar to‘qimalarida zaxira 
modda sifatida to‘planadi 
➡�Geparin--> Hayvonlarda qon ivishiga 
to‘sqinlik qiladi 
 
 
🔴 GENETIKA 🔴