“ ИҚтисодий таълимотлар тарихи

Пул тўғрисида бир неча оғиз сўз
» (1682й.) китобида у 
меркантилизмдан бутунлай воз кечди. Бошида у фаол (актив) савдо сиѐсатини, 
давлатнинг иқтисодиѐтга аралашувини қўллади, аммо бу ишлаб чиқаришни 
ривожлантиришга ѐрдам бериши керак, деган фикрда бўлган. У бойлик ва қашшоқликка 
баҳо бериб, бу ҳаѐтнинг абадий ва ўзгармас, шафқатсиз қонунидир, деган хулосага келди. 
«
Баъзи одамларнинг бошқасидан кўпроқ қашшоқлиги доим бўлган ва доим бўлади
» деган 
эди у. Аммо Петти ортиқча зеб-зийнатга берилишдан тийилиш зарур деб билган. 
Меркантилизм нуқтаи назаридан амалий, аниқ масалаларни ечиш борасида у ўз 
асарларида бўлаѐтган воқеаларни таърифлашга кўпроқ ўрин берган. Аммо иқтисодий 
жараѐнларни тадқиқ қилиш давомида ҳодисаларнинг ички моҳиятига кириб борди, 
уларни изоҳлашга ўринди, иқтисодиѐтда табиий фан методларини қўллади, айниқса 
математикани кенг тадбиқ этди. У ўзининг тадқиқотларида айрим одамларнинг фикри, 
хоҳиши ва эхтиросига оид барча нарсаларни четда қолдириб, иқтисодий ҳодисаларнинг 
ўзаро боғлиқлигини кўрсатишга интилди. Шу йўл билан у иқтисодиѐтда илмий абстракт 
методни қўллашда дастлабки қадамни қўйди. Шундай қилиб, В.Петти иқтисодий 
таҳлилда статистик метод, янги методологияни қўллай бошлади. Шуниси диққатга 
сазоворки, В.Петти иқтисодий масалаларни ѐритганда табиий фанлар, айниқса медицина, 
анатомия (ахир, В.Петтининг ўзи врач-да!) матнлари ва ўхшатмаларидан усталик билан 
фойдаланган. У масалани ечиш учун тўғри йўлни топиш, «сиѐсий жонивор»нинг 
соғлигини таъминлаш учун фақат унинг анатомиясини ўрганиш орқали ҳал этиш 
мумкинлигини исботлаб берди. У меркантилистлар каби иқтисодий текширишларни 
муомала соҳасидаги воқеаларни умумлаштириш билан чеклаш мумкин эмас деган 
хулосага келди. У хўжаликнинг асосини ишлаб чиқариш жараѐни ҳал этади, жамият 
бойликлари моддий неъматлар яратиш давомида юзага келади, дейди. Савдогарчиликни 
унумсиз касблар қаторига қўшади. Петтининг фикрича, улар ҳеч қандай маҳсулот 
яратмайдилар ва фақат қишлоқ хўжалиги ва саноат маҳсулотларини худди инсондаги 
вена ва артерияларга уҳшаб жамият танасидаги қон тўйинтирувчи шарбатларни 
тақсимлагандек тақсимлайдилар. Ишлаб чиқаришни хўжаликнинг асоси сифатида 
ўрганиб, баҳонинг табиатини, иш ҳақи ва ер рентаси, ер баҳоси миҳдорини белгиловчи 
сабабларни аниқлашга интилди. В.Петтининг пулга бўлган муносабатини кўриб 
чиқадиган бўлсак, у қимматбаҳо металл ва тошларни бошқа товарларга солиштириб, улар 
айнимайди ва ўзгармайди, ҳар ерда ва ҳар қачон бойлик сифатида сақланади, деган. Шу 
сабабли бундай товарларни ишлаб чиқариш ва савдо қилиш керак, чунки бу бошқа и шлаб 
чиқариш ва савдодан қулайроқдир. Шу билан бирга олим ҳар қандай йўл билан олтин ва 
кумуш, яъни пул тўплашга қарши эди. 
1682 йилда ѐзилган «