“ ИҚтисодий таълимотлар тарихи

 
 

---

34 
2. ИЛК МЕРКАНТИЛИЗМ ТАЪЛИМОТИ НАМОЁНДАЛАРИ 
 
Илк меркантилизм даврида чақалар атайлаб ишдан чиқарилган, чунки бу пуллар 
билан фақат ички савдо оборотини олиб бориш мумкин (ташқи савдода эса мумкин эмас), 
мақсад - пулни мамлакатда сақлаб қолиш. 
Бу сиѐсатнинг муҳим намояндалари Англияда 
У.Стаффорд
, Италияда 
Г.Скаруффи
ва бошқалардир. Масалан, флоренциялик (Италия) банкир 
Б.Диванзетти
(1529-1606) пул (чақа)ни иқтисодий организмнинг қонига ўхшатади, демак, агар чақа 
(пул) бўлмаса (қон каби), организм ўлади. Капитализмнинг ўсиши, савдонинг ривожи 
туфайли бу сиѐсат ўзини оқламади (XVII асрдан бошлаб XVIII асргача), пул баланси 
сиѐсати савдо баланси сиѐсати билан алмашди. Бунда давлатдан пул олиб чиқишга рухсат 
берилди. Албатта олтин ва кумуш пулларнинг аҳамияти йўқолмаган, аммо энди имкон 
борича четга кўпроқ маҳсулот сотиб, аксинча четдан камроқ келтириш сиѐсати олиб 
борилди, яъни фаол ва ижобий савдога амал қилинди. Буни 
протекционизм сиѐсати
дейилади (эркин савдога қарама-қарши). Бу сиѐсатни айниқса Англия кенг қўллаган. 
3. РИВОЖЛАНГАН МЕРКАНТИЛИЗМ ХУСУСИЯТЛАРИ 
Ривожланган меркантилизм ѐки савдо баланси назарияси XVI асрнинг иккинчи 
ярмида пайдо бўлди ва XVII асрнинг ўрталарида асосан Англияда авж олди. Унинг 
асосий мафкурачиси 
Томас Манн
(1571-1641) эди. Унинг фикрича, пул ташқи савдо 
оборотида бошлангич масканнни ташкил этади, яъни П-Т-П. Т.Манннинг фикрича ҳар 
бир савдо капиталисти ўз пулини маълум фойда олиш учун оборотга қўяди. Шундай йўл 
билан, яъни савдо йўли билан бойиш керак. Товар чиқариш миқдори (экспорт), уни 
киритиш (импорт) дан ортиқ бўлиши зарур. Ишлаб чиқаришни ривожлантириш савдони 
кенгайтириш воситаси сифатида қаралади. Товар, пул, фойда ва капитал орасидаги 
алоқадорликнинг сабабини топишга ҳаракат қилинган. У Македония подшоси