|
Uch fazali bir taktli to’g’rilash sxemasi
U ikkilamchi cho’lg’ami yulduz sxemada ulangan uch fazali transformator
va transformator ikkilamchi cho’lg’amlari fazalariga bittada ulangan uchta
diodlardan iborat. Transformator ikkilamchi cho’lg’amlari oxirgi uchlari bir
nolinchi nuqtaga, bosh uchlari esa diodlar anodlarga ulanadi. Barcha ventillar
katodlari umumiy nuqtaga ulanadi va to’g’rilagich chiqishida musbat qutbni tashkil
qiladi (2.7−rasm).
2.7−rasm. Uch fazali bir taktli to’g’rilash sxemasi
Transformatorning nolinchi nuqtasi manfiy qutb hisoblanadi. Ikkilamchi
cho’lg’am faza kuchlanishlari bir−birlaridan 2
π/
3 burchakka surilgan bo’ladi.
Istalgan vaqt momentida anodida boshqa fazalarga qaraganda eng katta
musbat potentsial bo’lgan faza diodi ochiladi (2.8−rasm).
t
o
ixtiyoriy vaqt momentida VD1diod anodida eng katta musbat potentsial
bo’ladi va u ochiq bo’ladi. U
21
’
kuchlanish ta’sirida tok birinchi faza, VD1 diod,
R
yu
yuklama orqali nolinchi nuqtaga oqib o’tadi.
Yuklamadagi kuchlanish U
21
oniy qiymatga teng bo’ladi. t
1
vaqt
momentigacha ikkinchi fazadagi kuchlanish ham musbat, lekin birinchi fazadagi
kuchlanishdan kichik bo’ladi, shuning uchun VD2 diod anodidagi potentsial uning
katodidagi potentsialdan kichik bo’ladi va VD2 diod yopiq bo’ladi.
t
2
momentdan boshlab uchinchi faza ishlay boshlaydi va jarayonlar davriy
takrorlanadi. Har bir faza davrning 2
π/
3 qismi davomida ishlaydi. To’g’rilagich
chiqishidagi U
o
kuchlanish istalgan vaqtda ikkilamchi cho’lg’am (faza diodi ochiq
bo’lganda) faza kuchlanishining oniy qiymatiga teng bo’ladi, ya’ni U
o
to’g’rilangan kuchlanish U
2
kuchlanishning og’diruvchisi hisoblanadi, I
o
=
U
o
/
R
o
bo’lganligi uchun mana shu egrilikning o’zi boshqa masshtabda tok egriligi
bo’ladi. Binobarin, tok har bir faza bo’yicha davrning uchdan bir qismida oqib
o’tadi.
Vaqtning boshlanishi deb qo’sh cho’lg’amlar fazalaridagi U
2
kuchlanish U
m
kuchlanishiga teng bo’lgan momentni olamiz va
= /m
(bu erda
m
=3)
vaqt intervalini ko’rib chiqamiz. U holda to’g’rilangan kuchlanishning o’zgarmas
tashkil etuvchisi quyidagi ifodada orqali aniqlanadi.
(2.4)
yoki U
2
ta’sir etuvchi qiymatga o’tib quyidagiga ega bo’lamiz:
U
0
=(3·
·
·U
2
)/2· =1,17·U
2
,
(2.5)
2.8−rasm. Uch fazali bir taktli to’g’rilash sxemasi vaqt diagrammalari
o’g’rilangan tokning o’zgarmas tashkil etuvchisi quyidagicha aniqlanadi:
(2.6)
Diod va transformator qo’sh cho’lg’amlaridagi tokning ta’sir etuvchi qiymati
quyidagi ifodadan aniqlanadi:
(2.7)
Agar I
o
va I
2
toklarni mos ravishdagi o’zgartirishlarni qilib, o’zaro
taqqoslasak,
I
0
=I
2
/0,58=1,752
·
I
2
ga ega bo’lamiz. Diodga qo’yiladigan teskari
kuchlanish bu sxemada ikki sinusoidal kuchlanishlar farqi orqali aniqlanadigan
egrilik orqali tavsiflanadi. Bu ikki faza kuchlanishlarining farqi chiziqli
kuchlanishga teng bo’lganligi uchun teskari kuchlanishning maksimal amplitudasi
transformator ikkilamchi cho’lg’ami chiziqli
kuchlanishi amplitudasiga teng
bo’ladi,
ya’ni
U
tes
=
·
U
m
=U
L
=
·
·
U
2
to’g’rilangan
kuchlanish
pulsatsiyasining chastotasi f
n
=m
·
f
c
=3
·
f
c
bo’ladi.
Bir taktli sxemalarda transformator ikkilamchi cho’lg’ami har bir fazasi
toki (1
/
m)
·
I
o
ga teng bo’lgan o’zgarmas tashkil etuvchiga ega bo’ladi va bu tashkil
etuvchi birlamchi cho’lg’am toki bilan konpensatsiyalanmaydigan F
o
magnit
oqimining o’zgarmas tashkil etuvchisini vujudga keltiradi. Natijada bunday
sxemalarda transformator magnit o’tkazgichida majburiy magnitlanish bo’ladi. I
o
tok F
0
= (I
0
/m)
·
W
0
magnitlash kuchini hosil qiladi, magnit oqimi esa F
0
=F
0
/R
m
, bu
erda R
m
magnit oqimi yo’lidagi magnit qarshilikdir. Bu oqim transformator o’zagi
bo’ylab tutasholmaydi, chunki uning kuch chiziqlari o’zaro qarama−qarshi
yo’naladi va sterjenlar atrofida havoda tutashadi. Havoning R
m
magnit qarshiligi
katta bo’lganligi uchun F
o
magnit oqim kam bo’ladi. Lekin, odatda transformator
magnit o’tkazuvchan qolip bilan o’raladi yoki uning yaqinida metall (magnit
o’tkazuvchan) bo’lsa, u holda F
o
magnit oqimi sezilarli bo’lishi mumkin va
transformator normal ish rejimini buzishi mumkin.
Bundan
tashqari,
to’g’rilagich
yuklamasi
o’zgarganda
ikkilamchi
cho’lg’amlardagi tok o’zgaradi va bunga mos ravishda majburiy magnitlanish
intensivligi o’zgaradi. Bu bir fazali bir taktli to’g’rilash sxemalarida ko’proq
sezilarli bo’ladi, bunda tok past chastotada pulslanib pulslanuvchan F
0
magnit
oqimini vujudga keltiradi. Bu oqimlar magnit o’tkazgichlarni qo’shimcha yuklab
ularda qo’shimcha yo’qotishlarni keltirib chiqarishidan tashqari, pulslanuvchan
tarqalish magnit maydonini hosil qiladi va bu maydon yaqinda ishlayotgan boshqa
qurilmalar ishiga ham halaqit beradi. Bu o’rta va katta quvvatli to’g’rilagichlar
ishida muhim hisoblanadi.
Majburiy magnitlanish bilan kurashishda magnit o’tkazgich sterjenlarida
cho’lg’amlarni ratsional joylashtiriladi, ya’ni cho’lg’amlar “zig- zag” sxemada
ulanadi (2.9−rasm).
2.9−rasm. Cho’lg’amlarni “zig-zag” sxemada ulanishi
Buning uchun har bir fazaning ikkilamchi cho’lg’amlari ikkita g’altaklardan
iborat bo’ladi, bu g’altaklar turli sterjenlarga joylashtiriladi va ketma−ket
qarama−qarshi yo’nalishda ulanadi. Bunda cho’lg’amning har bir yarim
qarama−qarshi yo’nalgan va bir−birlarini kompentsiyalaydigan magnit oqimlarini
hosil bo’ladi, shuning uchun transformatorning majburiy magnitlanishi keskin
kamayadi yoki umuman bo’lmaydi. Yoki shunday to’g’rilash sxemasi tanlanadiki,
tanlangan sxema majburiy magnitlanishni keltirib chiqarmaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar
Mardonov R. S. Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini ta’mirlash manbalari.
Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. / T.: «ILM ZIYO», 2016. — 256 b.
Internet sahifalari
http://hozir.org/elektroradio-ashyolar-va-tibbiyot-texnikasini.html?page=147
Do'stlaringiz bilan baham: |
