№ hujjat ҳ O`z. Varaq Sana imzo varaq 5321400 ngkst

Bajardi

: 

  Ochilova D.U. 

I.4. Uglevodorodlarning termik o’zgarishi 

Neft  fraksiyalarining  termik  o'zgarishlari  juda  murakkab  kimyoviy 

jarayondir.  Xomashyo  ko'p  sonli  individual  komponentlardan  tarkib  topgan. 

Shuni  aniq  aytish  mumkinki  yuqori  harorat  ta'sir  qilganda  xomashyodagi  har 

qaysi  komponentning  taqdirini  oldindan  aytish  yoki  kuzatish  mumkin  emas. 

Shuning  uchun  amaliyotda  u  yoki  bu  yuqori  haroratli  jarayonning  natijalari 

to'g'risida maqsadli mahsulotlar, gaz, benzin, koksning chiqishiga qarab hamda 

benzinning  guruhli  yoki  komponentli  tarkibi  qarab  xulosa  chiqariladi.  Ammo 

ayrim  uglevodorodlarning  termik  o'zgarishlarini  ko'p  sonli  tadqiqot  qilishlari 

mazkur  sinf  uglevodorodlari  uchun  xos  bo'lgan  reaktsiya  turlarini  ajratishga 

imkon beradi. 

  Alkanlarning o'zgarishlari. Termodinamik hisoblashlarning ko'rsatishicha 

bu  qator  uglevodorodlari  pentan  boshlab  yuqori  haroratda  faqatgina  alken  va 

alkanni  hosil  qilish  bilan  boradigan  С-С  bog'lar  buyicha  parchalanish 

reaksiyasiga moyildir. 

С

n

H

2n+2

→ C

m

H

2m

 + C

q

H

2q+2

 

bu yerda: n-dastlabki alkandagi atomlar soni,   m  va q –hosil bo'lgan alkan 

va alkenda tegishli ravishda atomlar soni. 

Hosil  bo'lgan  to'yinmagan  yana  alken  va  alkanga  parchalanadi.  Past 

molekulali uglevodorodlar propan va butanlar degidrogenlanishi ham mumkin. 

 

С

n

H

2n+2

→ С

n

H

2n

+ H

2

 

Degidrogenlanishi  reaksiyasi  natijasida  gazlarda  vodorod  to'planadi. 

Alkanlarning parchalanishi barcha C-C bog'lar bo'yicha sodir bo'lishi mumkin. 

Uzilishi joyi va u yoki bu reaksiya mahsulotlarining ko'p hollarda hosil bo'lishi 

harorat va bosimga bog'liq bo'ladi. Harorat qancha yuqori va bosim qancha past 

bo'lsa shuncha uglerod zanjirining uzilishi joyi uning oxiriga ko'proq siljiydi va 

gaz  holidagi  mahsulotlarning  chiqishi  ancha  oshadi.  Harorat  450 

  atrofida 

bo'lsa  uzilish  zanjirining  o'rtasida  sodir  bo'ladi.  Bosimning  qo'tarilishi  ham 

uzilishi  joyini  molekula  markaziga  siljitadi.  Shuning  uchun  bosim  ostidagi 

krekingda  maqsadli  suyuq  mahsulotlarini  ko'proq  olishga  erishiladi.  Ko'pgina 

olimlarning  fikricha  alkanlarning  parchalanish  reaksiyasi  zanjirli  xarakterga 

ega va F.O. Rays hamda S.K. Rays tomonidan oldinga surilgan erkin radikallar 

nazariyasiga  bo’ysunadi.  Qisqacha  qilib  aytganda  bu  nazariya  quyidagilardan 

iborat.  

1.  C-H  bog'iga  qaranganda  C-C  bog'ining  dissotsilanish  energiyasi 

kichikroq  bo’lganligi  sababli  yuqori  harorat  ta'siridagi  birlamchi  parchalanish 

---

 

 

 

№ hujjat 

ҳ 

  O`z. 

 

 Varaq 

Sana 

imzo

 

varaq 

 

5321400 – NGKST

 

Fozilov S.F.  

Rahbar: