“ byudjet hisobi va g’aznachilik” fakulteti “elektron tijorat va raqamli iqtisod” kafedrasi

  lozim.  Ularning 
tarkibiga quyidagilarni kiritish  mumkin: 
-Web - saytni ishlab chiquvchi va yangilovchi dasturchilar guruhi hamda 
Web - sayt tizilmasini konstruksiyalovchi va grafik to’ldiruvchi Web - dizaynerlar 
korxona boshqaruvi bilan birga ishlaydigan va Web - saytning axborot to’lishini 
aniqlaydigan axborot ta‘minoti  guruhi; 
-
 
korxonaning Web-sayti to’g’risidagi ma‘lumotni ixtisoslashgan nashriyotlarda, 
prospektlarda,  bukletlarda,  kataloglarda,  shuningdek  saytni  Internetning  qidiruv 
tizimlari  va  kataloglarida  ro’yxatdan  o’tkazish  yo’li  bilan  tarqatuvchi  Web-  sayt 
ilgarilashuvi  guruhi. 
Korxona Web - saytini ishlab chiqishda vujudga keladigan muammolar 
o’rtasida eng asosiysi va murakkabi bo’lib uning tarkibini aniqlashtirish 
masalasi hisoblanadi. Amaliyot shuni ko’rsatadiki, hozirgi vaqtda korxonaning 
rivojlangan saytlari odatda quyidagi bo’limlarni o’z ichiga  oladi: 

 
 korxona  tarixi  (tashkil  topish  tarixi,  asosiy  yutuqlar,  elektron  tijorat 
Web  sahifa  ta’riflarining  tasniflari  va  modellari.  Web 
sahifalarni  yaratishning  bosqichlari.  Web  sahifalarning  dastlabki 
xarakatlari.  Xo’jalik  yurituvchi  sub’ektlarning  web  sahifalari 
samaradorligi va ularning baholanishi.. Elektron tijoratda intellektual 
axborot  tizimlarining  o’rni.  HTML-
 
hyper  text  markup  language- 
gippermatnlar belgilash tili
 

---

190 
 
yuritilishining maqsadi, mijozlar va hamkorlarning  fikrlari); 

 
korxona  mahsuloti  va  xizmatlarini  taklif  etish  (narx  va  texnik  tavsiflar, 
kataloglar,  etkazib  berish  shartlari  va  servisli  xizmat  ko’rsatish,  afzalliklar 
tavsifi); 

 
texnik ta‘minot bo’limi (maslahatlar, tavsiyalar va qo’llash  uslublari); 

 
korxonani milliy iqtisodiyotning u yoki bu tarmog’iga tegishliligi (analitik 
material, statistika va  h.z.); 

 
mahsulot va xizmat ko’rsatishni buyurtma berish  shakli; 

 
kelib ketuvchilar soni  hisoblanishi; 

 
ayni paytdagi yangiliklar  rubinasi; 
 
2-topshiriq. Qyidagi matnni o’qib, 5 minutlik esse yozing. 
 
Saytni joylashtirish. Korxona va tashkilotlar Web-saytini joylashtirishning 
ikki xil usuli mavjud: saytni provayder jihozida joylashtirish va Web-saytni 
korxonaning o’zining jismoniy Web-serverida joylashtirish. 
Agar korxona rahbari saytni provayderda joylashtirish to’g’risida qaror qabul 
qilgan bo’lsa, quyidagilarni aniqlash lozim: 

 
provayderda tashqi kanal o’tkazish imkoniyati va uning yuklanishi qanday? 

 
axborot  yangilanishi  qay  tarzda  olib  boriladi,  buni  kim  bajaradi  va  bu 
uchun qo’shimcha haq ajratiladimi? 

 
korxona Web-saytida interaktiv shakllar ishlatish mumkinmi? 

 
provayder  korxona  serveri  tahlili  bo’yicha  qanday  imkoniyatlar  (masalan, 
hisoblashni  o’rnatish,  serverga  murojaat  qilgan  serverlar  ro’yxati,  serverda  ko’rib 
chiqiladigan sahifalar ro’yxati va b.) ni taklif eta oladi? 
Agar korxona Web-sayti milliy bozorga mo’ljallangan bo’lsa, u holda uii 
biron-bir milliy provayderlarning serveriga joylashtirish lozim. Agarda korxona 
mahsuloti yoki xizmatlari xalqaro bozorga mo’ljallangan bo’lsa, unda Web-saytni 
chet el, shu qatorda Shimoliy Amerika kompaniyalari serveriga joylashtirmoq kerak, 
zerobunda axborotni olish tezligi va u bilan ishlash samaradorligi yuqori bo’ladi. 
Agar korxonaga milliy va xalqaro bozor bir xilda zarur bo’lsa, u holda ona tilidagi va 
ingliz tilidagi versiyalar ishlab chiqilmog’i va yuqorida keltirilgan muqobilli joylarda 
yoki bir Web-saytda birlashtirmoq kerak. 
Internetda elektron tijoratni olib borayotgan korxona boshqaruvchisi o’zining 
jismoniy Web-serverini tashkil qilish va qo’llab - quvvatlash bo’yicha qaror qabul 
qilishi mumkin. Ushbu muqobil yuqoridagilardan qator farqlarga ega. Avvalo, Web-
server yaratishga etadigan xarajatlar yig’indisi ko’proq, narxi esa sezilarli darajada 

---

191 
 
katta, ya’ni ishlarning hajmi va murakkabligiga qarab to’la qonli server tashkil 
qilishga 10 ming dollardan ortiq pul ketishi mumkin.  
Korxona serverini joylashtirish alohida kuchli kompyuter va o’tkazuvchanlik 
qobiliyati 64 Kb/s dan kam bo’lmagan aloqa kanalini talab etadi (aks holda serverga 
kiruvchilarda grafika bilan ishlashda, shuningdek server yuklanishi korxona ichki 
tarmog’idan Internetga chiqishda qiyinchiliklar tug’diradi). Web-server tashkil 
etuvchilari bir necha Web-sayt va serverlarni ishlab chiqishda (o’rtacha dizayn va 
mumkin bo’lgan to’lovga interaktiv elementlar) tajribaga ega bo’lgan firmalar, 
shuningdek faqat shunda ixtisoslashgan va katta tajribaga ega bo’lgan kompaniyalar 
chiqishlari mumkin. 
Umuman olganda shuni aytish mumkinki, katta bo’lmagan korxonalarda 
shaxsiy, Web-serverni ishlatish faqatgina elektron tijorat tizimining ishlatish yuqori 
darajada bo’lgandagina o’zini oqlaydi. Masalan, shaxsiy server elektron tijorat 
tizimini korxonaning moliyaviy xo’jalik faoliyati bilan integratsiyalashuvida kerak. 
Shaxsiy serverni ishlatish axborotni himoya qilish darajasini oshirishi va shu kabilar 
nuqtai nazaridan maqsadga muvofiq. Biroq bu holda shaxsiy serverni sotib olish 
uchun ketadigan umumiy xarajatlarni hisobga olish lozim. 
Birinchi hamda ikkinchi muqobillarda server joylashtiriluvida axborotni 
himoya qilish savollari alohida e’tibor talab etadi.  
3-topshiriq.
 
Elektron tijoratning savdo sxemalarini izohlang. 
4-topshiriq. Mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish  usullarini izohlang. 
Nazorat savollari. 
Elektron tijoratda korxona va uning birinchi qadamlari. 
8.
 
Elektron tijorat samaradorligining asosiy ko’rsatkichlari 
9.
 
Korxona saytini ishlab chiqishdan maqsadi va uning muvaffaqiyati omillari. 
10.
 
Saytni ishlab chiqish bosqichlari, yuzaga keluvchi muammolar. 
11.
 
Sayt kuzatuvi, tahlili va mijozlarni jalb qilish tadbirlari. 
12.
 
Mijozlar bilan o’zaro aloqa muammolari va echishdagi shartlar. 
13.
 
Mijozlar bilan o’zaro munosabatlarning boshqaruv tizimi tasnifi.  
 
8.Sayt yaratish. NTML texnologiyasi. 
 
9.Saytpromouting nima? 
10.Spamdeksing usulini qo’llash. 
11.Internet marketing va uni olib borish.