|
3.1-rasm.
«
E-rau» tizimi ishtirokchilarining o’zaro munosabatlari sxemasi.
Bu tizim qulayligi va xavfsizligi bo’yicha barcha jahon standartlariga javob
beradi. Kompaniya falsafasi mijozlarga, kompaniya xizmatchilariga hurmat bilan
muomala qilish va sifatli xizmat ko’rsatishdir. Quyida tizim ishtirokchilarining
hamkorligini ko’rsatuvchi tasvirni ko’rishingiz mumkin.
Yaqin kunlarda O’zbekiston Respublikasi aholisi oziq ovqat mahsulotlaridan
maishiy va kompyuter texnologiyalarigacha bo’lgan tovarlarni xarid qilish, mobil
aloqa, Internet, telefoniya va kommunal xizmatlari uchun haq to’lash, shuningdek,
kino, teatrlarga chiptalarni uy yoki ofislardan chiqmagan holda xarid qilish
imkoniyatiga ega bo’ladi.
Endilikda qimmatli vaqt va asablarni sarflab do’kondan dukonga borib, u yoki bu
tovarni qidirish hojati qolmaydi. Ushbu masalalarni yaqin kelajakda ishga tushuvchi
119
va bir kunda 24 soat, haftasiga 7 kun uzluksiz xizmat qiluvchi eKarmon elektron
to’lovlar tizimi hal etadi.
Axborot-kommunikatsiya, mobil va internet-texnologiyalari sohasida dasturiy
echimlar ishlab chiqaruvchi
«Multisoft Solutions»
mahalliy kompaniyasi 2005 yil 16
dekabrda qabul qilingan «Elektron to’lovlar to’g’risida»gi Qonunga hamda Vazirlar
Mahkamasining 2007 yil 12 iyundagi 120-sonli «Elektron tijoratni amalga oshirishda
to’lovlarni o’tkazishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi
Qaroriga muvofiq eKarmon elektron to’lovlar tizimini ishlab chiqdi. Ayni vaqtda
mazkur tizim internet-do’konlar yordamida elektron to’lovlarni o’tkazish bo’yicha
«boshlang’ich loyiha» sifatida taqdim etilmoqda.
eKarmon tizimi Internet tarmog’i orqali aholiga tovarlarni xarid qilish, xizmatlar
uchun to’lovlarni amalga oshirish, shu jumladan uyali aloqa operatorlari, internet
provayderlar, xalqaro va shaxar telefonlari, hamda kommunal xizmatlar uchun hak
to’lash imkonini bermoqda. Ushbu tizim milliy valyuta-so’mga bog’langan bo’lib,
faqat O’zbekiston Respublikasi hududida amal qiladi.
Uchinchi shaxslarning tizimga ijozatsiz kirishidan ishonchliligi va himoyasining
garovi, Elektron raqamli imzolarning (ERI) qo’llanilishi sanaladi. Elektron raqamli
imzo 2003 yil 11 dekabrda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining «Elektron
raqamli imzo to’g’risida»gi Qonunga muvofik, elektron hujjatdagi ERI ayni bir
vaktning o’zida kog’oz hujjatga qo’lda o’zi qo’ygan imzo bilan bir hil ahamiyatga
ega.
Elektron raqamli imzodan eKarmon tizimiga kirishda, xamda real vaqt rejimida
to’lovlarni amalga oshirishda foydalaniladi. Buning uchun tizim foydalanuvchilariga
«Multisoft Solutions»
kompaniyasining ERI kalitlarini ro’yxatga oluvchi markazi
(ROM) tomonidan Elektron raqamli imzo kalitining sertifikati beriladi.
Eslatib o’tish joizki, yaqinda kompaniya ROMi, O’zbekiston aloqa va
axborotlashtirish agentligida davlat ro’yxatidan o’tdi. ERIni qo’llanilishi, an’anaviy
«parol va login»lardan foydalanish metodlariga nisbatan, nazariya va amaliyotda
ustun deb isbotlangan. eKarmon tizimida qo’llaniluvchi ERIning sirli kalitining
uzunligi 2048 bitni tashkil qiladi; demak, bugungi kunda ERI kalitlarining xar qanday
komprometatsiyasi oldi olinadi. eKarmon tizimining a’zosi bo’lish uchun, ushbu
tizimning
www.ekarmon.uz
Internet saytida ro’yxatdan o’tib, eKarmon Agentlari
shaxobchalarda identifikatsiyadan o’tish va tizim tomonidan berilgan o’z elektron
hisobini to’ldirishi lozim.
Mazkur tizimda elektron raqamli imzolarni to’ldirish qo’yidagi usullar bilan
amalga oshiriladi:
tizim agentlari kassalariga naqd pul mablag’larini kiritish yo’li bilan (faqat
jismoniy shaxslar uchun). Foydalanuvchining ism-sharifi, elektron hisob raqami
tekshiruvdan o’tkazilagnadan so’ng, kiritilgan summa haqida chek topshiriladi;
120
o’zining bank hisobidan eKarmon tizimining bank hisob raqamiga pul
mablag’larini o’tkazish yo’li bilan amalga oshiriladi.
Bunday holatda pul mablag’lari tizim foydalanuvchilarining elektron hisoblarida
avtomatik tarzda aks ettiriladi. Aynan ushbu mablag’lardan, foydalanuvchilar uy yoki
ofislardan tashqariga chiqmay butun respublika bo’yicha tovar va xizmatlar (kino,
teatr, havo va temir yo’l transporti uchun chiptalar, kiyim kechak, oziq-ovqat, kredit
va x.k) uchun hak to’lash imkoniyatiga ega bo’ladilar.
Real vaqt rejimida tovar va xizmatlarini taklif etish istagida bo’lgan xo’jalik
sub’ektlar ham eKarmon tizimida alohida ro’yxatdan o’tishlari lozim. Ularga
eKarmon tizimi orqali elektron savdoni amalga oshirishlarida foydalanish uchun ERI
kalitlarining sertifikatlari ROM tomonidan topshiriladi.
Tadbirkorlik bilan shug’ullanuvchi sub’ektlarning ulanishi, ularning internet-
saytlari, internet-do’konlari yoki savdo maydonlarining eKarmon internet-to’lovlari
tizimiga ulanishi orqali amalga oshiriladi. eKarmon tizimida tovar va xizmatlar
«onlayn» rejimida sotilishda O’zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligiga
muvofiq elektron hujjat shaklida tuzilgan kelishuv nazarda tutilgan. eKarmon
tizimining qo’shimcha funktsiyalari qatorida, bitta foydalanuvchining elektron
hisobidan ikkinchi foydalanuvchining elektron hisobiga mablag’larni o’tkazish, tizim
a’zolarini baholash (attestatsiya) hamda foydalanuvchilarning pul mablag’larini bank
hisob raqamlariga chiqarish kabi imkoniyatlar ham mavjud.
Aholiga ishonchli, xavfsiz va maksimal darajada qulay tizim taqdim etish
maqsadida, ishga tushish arafasida turgan eKarmon tizimi, O’zbekiston
Respublikasining tegishli vazirlik va idoralariga ko’rib chiqish uchun taklif etilgan
edi. Bildirilgan tavsiyalarni inobaga olgan holda, tizimni qo’shimcha modullar bilan
yanada takomillashtirish qarori qabul qilindi.
Kompaniya vakillari O’zbekiston hududida etakchi innovatsion texnologiyalarini
tadbiq etish va rivojlantirish sohasida me’yoriy-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish,
takomillashtirish va ijro etilishiga bag’ishlangan tadbirlarda faol qatnashmokda.
Nazorat savollar:
1.
Elektron to'lov tizimlari nima?
2.
Virtual to'lov tizimlari nima?
3.
Elektron pullarning vazifasi va kamchiliklarini aytib bering.
4.
“Mijoz-server” tizimining klassik cxemasini ko’rsating.
5.
Elektron pullarning xavfsiz qoidalari.
Mustaqil o’rganish uchun savollar:
6.
Ikki darajali mijoz-server arxitekturasi.
7.
Internet asosida “mijoz-server” texnologiyasi.
8.
Giperspektor tushunchasiga asoslangan va axborot almashinuvida HTTP
121
protokoli.
9.
Raqamli pullar va ularning ishlash texnologiyasi.
10.
CLICK to’lov tizimi, PayMe to’lov tizimi,VISA kart to’lov tizimi, HUMO kart
to’lov tizimlariga tushuncha bering.
Do'stlaringiz bilan baham: |
