“ budjet hisobi ” fanidan O’quv–uslubiy majmua

 
1. Budjet tashkilotlarda moliyaviy hisobotlar tarkibi. 
Budjet tashkilotlarda budjet va budjetdan tashqari mablag‘lar ijrosi bo‘yicha oylik, 
choraklik va yillik moliyaviy hisobotlarni tuzish va taqdim qilish “O‘zbekiston Respublikasi 
Davlat budjetidan mablag‘ bilan ta’minlanadigan tashkilotlarning davriy moliyaviy 
hisobotlarini tuzish, tasdiqlash hamda taqdim qilish bo‘yicha qoidalar” ga (O‘z.R AV. 
tomonidan 2011 yil 27sentyabrda № 2270-son bilan ro‘yxatdan o‘tgan) asosan tartibga 
solinadi. 
Yillik moliyaviy hisobotlar hisobot yilidan keyingi yilning 1 yanvar holatiga tuziladi. 
Choraklik moliyaviy hisobotlar hisobot yilining 1 aprel, 1 iyul va 1 oktyabr holatiga, oylik 
moliyaviy hisobotlar hisobot oyidan keyingi oyning birinchi sanasi holatiga tuziladi.
Tashkilotlar set, shtat va kontingentlar rejalarini bajarilishi to‘g‘risidagi hisobotlarni 
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan shakllarga muvofiq tuzib 
topshiradilar. Amaldagi qonunchilikka muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi 
bilan kelishilmagan holda moliyaviy hisobotlar shakllariga o‘zgartirishlar kiritishga yo‘l 
qo‘yilmaydi. 
Budjet tashkilotlari tomonidan topshiriladigan yillik moliyaviy hisobotlar tarkibiga 
quyidagilar 
kiradi: 
- Balans (1-shakl); 
- Xarajatlar smetasining ijrosi haqida hisobot (2-shakl); 

---

163 
- Debitorlik va kreditorlik qarzlar to‘g‘risida ma’lumot;
- Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg‘armasi bo‘yicha pul mablag‘lari harakati 
to‘g‘risida hisobot;
- Tibbiyot muassasalarini moddiy rag‘batlantirish va rivojlantirish jamg‘armasi bo‘yicha 
pul mablag‘lari harakati to‘g‘risida hisobot; 
- Ta’lim muassasalarida o‘qitishning to‘lov-kontrakt shaklidan tushgan mablag‘lar 
harakati to‘g‘risida hisobot; 
- Boshqa budjetdan tashqari mablag‘lar harakati bo‘yicha hisobot; 
- Joriy yilning moliyaviy natijalari to‘g‘risida hisobot; 
- Nomoliyaviy aktivlarning harakati to‘g‘risida hisobot. 
Agarda, tashkilotlar qonunchilikka muvofiq hisobot davrida mahsulot (ish, xizmat)lar 
ishlab chiqarish va sotish faoliyatlarini amalga oshirsa, u holda ushbu faoliyatlari bo‘yicha 
belgilangan tartibda va muddatlarda moliya organlariga 2-shakl – “Moliyaviy natijalar 
to‘g‘risida hisobot”ni taqdim qiladilar. 
Tashkilotlar tomonidan topshiriladigan choraklik moliyaviy hisobotlar tarkibiga 
quyidagilar kiradi: 
- Balans (1-shakl); 
- Xarajatlar smetasining ijrosi haqida hisobot (2-shakl); 
- Debitorlik va kreditorlik qarzlar to‘g‘risida ma’lumot; 
- Budjet tashkilotini rivojlantirish jamg‘armasi bo‘yicha pul mablag‘lari harakati 
to‘g‘risida hisobot; 
- Tibbiyot muassasalarini moddiy rag‘batlantirish va rivojlantirish jamg‘armasi bo‘yicha 
pul mablag‘lari harakati to‘g‘risida hisobot; 
- Ta’lim muassasalarida o‘qitishning to‘lov-kontrakt shaklidan tushgan mablag‘lar 
harakati to‘g‘risida hisobot; 
- Boshqa budjetdan tashqari mablag‘lar harakati bo‘yicha hisobot. 
Yillik va choraklik moliyaviy hisobotlarga tushuntirish xati ilova qilinadi. Ushbu 
tushuntirish xatida budjet va budjetdan tashqari mablag‘lar ijrosi jarayonida vujudga kelgan 
asosiy omillar, jumladan, budjetdan ajratilgan mablag‘larni iqtisod qilinishining sabablari 
(tahlillari) (agarda iqtisod qilingan bo‘lsa), debitorlik va kreditorlik qarzlarning vujudga kelish 
sabablari va davri, agarda muddati o‘tgan qarzdorlikka yo‘l qo‘yilgan bo‘lsa, undirish 
bo‘yicha ko‘rilgan choralar, qonunchilikka muvofiq tashkilotlarga soliq va boshqa majburiy 
to‘lovlar bo‘yicha berilgan imtiyozlar natijasida bo‘shab qolgan mablag‘lar va ularning 
sarflanishi, shuningdek, tashkilot tomonidan hisobot davrida kirim qilingan va sarflangan 
qog‘oz to‘g‘risidagi ma’lumotlar, o‘g‘irlik va kamomadlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar va 
moliyaviy hisobotlar bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa tushuntirishlar keltiriladi. Bundan tashqari, 
hisobot yilining birinchi choragi bo‘yicha moliyaviy hisobotlarga tushuntirish xatida asosiy 
vositalar va boshqa aktivlarni (jumladan, tugallanmagan qurilish va o‘rnatiladigan asbob-
uskunalarni) 
qayta 
baholash 
bo‘yicha 
axborotlar 
ochib 
beriladi.
Tushuntirish xati tashkilot rahbari yoki uning o‘rinbosari (birinchi imzo huquqidan 
foydalanuvchi shaxs), tashkilot bosh hisobchisi yoki uning o‘rinbosari (ikkinchi imzo 
huquqidan foydalanuvchi shaxs) hamda moliya-iqtisod bo‘limi boshlig‘i (shtatlar jadvaliga 
muvofiq holda reja-iqtisod bo‘yicha mutaxassis) tomonidan imzolanadi va tashkilot muhri 
bilan 
tasdiqlanadi. 
Budjet tashkiloti bo‘lmagan, ammo budjetdan mablag‘ oluvchi tashkilotlar O‘zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligiga (tegishli hududiy moliya organlariga) chorak (yil) uchun 
smeta xarajatlarining ijrosi haqida hisobot (2-shakl)ni tegishli qonunchilik talablariga muvofiq 
holda 
taqdim 
qiladilar. 
Tashkilotlarni yo‘riqnomalar hamda boshqa me’yoriy hujjatlar bilan ta’minlash, agar 
qonunchilikda boshqasi ko‘zda tutilmagan bo‘lsa, O‘zbekiston Respublikasining tegishli 
vazirlik va idoralari, hokimliklar boshqarmalari (bo‘limlari), boshqa yuqori turuvchi 
boshqaruv idoralari tomonidan amalga oshiriladi. O‘rnatilgan shakllar bo‘yicha buxgalteriya 

---

164 
hisobini yuritish va hisobotlar tuzish uchun vakolatli idoralar tomonidan tasdiqlangan 
birlamchi buxgalteriya hujjatlarini tayyorlash (sotib olish) tegishli moddiy-texnika bazasi 
mavjud bo‘lgan hollarda tashkilotlar tomonidan mustaqil amalga oshirilishi mumkin. 
Moliyaviy hisobot shakllaridagi barcha rekvizitlar va nazarda tutilgan ko‘rsatkichlar 
to‘ldirilishi kerak. Tashkilotlarda tegishli aktivlar, passivlar va operatsiyalarning mavjud 
emasligi sababli biror-bir modda (satrlar, ustunlar) to‘ldirilmagan taqdirda, ushbu modda 
(satr, ustun) ustidan chizib qo‘yiladi. Moliyaviy hisobotlar shakllari (jamlanma hisobotlardan 
tashqari) “Bosh-jurnal kitobi” (308-shakl) va boshqa tegishli hisob registrlari ma’lumotlari 
asosida tuziladi. 
Moliyaviy hisobotlar shakllarining manzil (ust) qismi quyidagi tartibda to‘ldiriladi: 
-“Tashkilot nomi” rekvizitida tashkilotning to‘liq nomi ko‘rsatiladi; 
-“Bo‘lim, kichik bo‘lim, bob” rekvizitida tashkilotning budjet tasnifining vazifaviy va 
tashkiliy jihatdan bo‘linishi (belgilanishi) keltiriladi; 
-“Hisobot davri” rekvizitida hisobot tuzilayotgan tegishli davr (yil, chorak, oy) 
ko‘rsatiladi; 
-“Budjet turi” rekvizitida tashkilot tomonidan hisobot berilayotgan mablag‘ning 
manbasi O‘zbekiston Respublikasi budjet tasnifiga muvofiq mablag‘lar manbasi va budjetlar 
darajasi tasnifining kodlari keltiriladi; 
-“O‘lchov birligi” rekvizitida hisobot tuzilayotgan o‘lchov birligi keltiriladi. 
Moliyaviy hisobotlarni tuzishda quyidagi asosiy shartlar to‘liq saqlanishi lozim: 
-hisobot davridagi barcha operatsiyalar hamda pul mablag‘lari, asosiy vositalar, moddiy 
boyliklarning inventarizatsiya qilinishi va hisob-kitoblar natijalarining to‘liq aks ettirilishi; 
-analitik hisob ma’lumotlarining hisobot davrining birinchi sanasiga sintetik hisob 
yuritish hisobvaraqlari bo‘yicha aylanmalar va qoldiqlarga bir xil bo‘lishi, shuningdek 
moliyaviy hisobotlar ma’lumotlarining sintetik va analitik hisob ma’lumotlariga mosligi; 
-moliyaviy hisobotlardagi tegishli yozuvlarni qayd etish uchun belgilangan tartibda 
rasmiylashtirilgan birlamchi hujjatlarning asos bo‘lib xizmat qilishi. 
Ushbu asosiy shartlarga rioya qilinmagan holda tuzilgan moliyaviy hisobotlar noto‘g‘ri 
tuzilgan deb hisoblanadi. 
Tashkilotlar jamlama moliyaviy hisobotlarni o‘zlari ko‘rib chiqqan tasarrufdagi quyi 
tashkilotlarning moliyaviy hisobotlari hamda o‘zining moliyaviy hisobotlari asosida tuzadilar. 
Moliyaviy hisobotlar, qoida tariqasida, o‘sib boruvchi tartibda bitta o‘n xonali sonda ming 
so‘m hisobida tuziladi.Agarda, me’yoriy-huquqiy hujjatlar talablarini buzmagan holda 
moliyaviy hisobotlar ko‘rsatkichlari manfiy qoldiq bilan chiqsa (manfiy qoldiqqa ega bo‘lsa), 
u holda hisobotlarda ushbu ko‘rsatkichlar “minus” ishora bilan aks ettiriladi. 
Budjet tashkilotlari tomonidan tuziladigan moliyaviy hisobotlarni mazmuniga e’tibor 
beradigan bo‘lsak, shubhasiz balans (1-shakl) markaziy o‘rinni egallaydi va budjet 
tashkilotining ma’lum davrga barcha moliyaviy ko‘rsatkichlarini o‘zida aks ettiradi. 
Qolgan hisobot shakllari esa, mazkur balansda aks ettirilgan moliyaviy ko‘rsatkichlarni 
ayrimlarini detallashtirib, aniq ma’lumotlar bilan ta’minlashga xizmat qiladi. Bu esa, 
tashkilotlar tomonidan tuziladigan moliyaviy hisobotlarni uzluksizligini, o‘zaro muvofiqligini 
va 
tizimliligini 
ta’minlaydi.