# 3-son 2019. indd

“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali. 2019. № 3.   www.xtjurnali.zn.uz
sifatida AKT vositalaridan foydalangan holda o‘qitish belgilab berilgan. Ushbu muhim 
qarorga muvofiq bugun, ayniqsa, chet tillarini o‘rganish darslariga yanada chuqurroq 
nazar tashlandi. Jahon maydonida yurt sha’nini munosib himoya qilishi uchun yoshla-
rimiz, avvalo, o‘zining xorijiy tengdoshlari bilan raqobatlasha olishi lozim. Bugun esa 
raqobat chet tillari, xususan, xalqaro biznes tili bo‘lgan ingliz tilida olib borilmoqda. AKT 
vositalari – kompyuter texnikasi, magnitofon, kitob, video uskunalari, elektron doska 
orqali dars vaqtini tejash va yanada ko‘proq va samarali ma’lumot olishga imkoniyat 
demakdir. Bugun yoshlar ham qo‘shimcha ma’lumot olish uchun kitobni izlab va varaq-
lab vaqt sarflamaydilar, balki uni tejab Internetga murojaat etadilar.
Chet tillarini o‘qitishda Internet hamda uning katta imkoniyatlaridan foydalanish-
lari natijasida, ta’lim va pedagogik jarayonlariga multimediya texnologiyalarining joriy 
etilishining istiqbolliligi tobora namoyon bo‘lmoqda. Ma’lumki, asosiy kommunikatsiya 
vositasi sifatida Internet bilan tanishuv to‘rt yo‘nalishda:
● Internet axborot olish vositasi sifatida;
● Internet muloqot vositasi sifatida;
● Internet o‘qitish vositasi sifatida;
● Internet ko‘ngilochar vosita sifatida amalga oshiriladi.
Bunda tarmoqda axborot izlashda kommunikatsiyaning asosiy vositalari (elekt-
ron pochta, chat) bilan ishlashni mashq qilishga katta e’tibor qaratiladi. Boshlang‘ich 
bosqich da axborot almashuv jarayoni faqat yozma matn bilan cheklangan bo‘lsa, as-
ta-sekin unga grafik va ovozli hujjatlar kiritiladi. Hozirgi kunda boshlang‘ich sinflarda 
o‘quvchilar o‘zlari istagan xorijiy tillarni o‘rganmoqdalar. Misol uchun, ingliz, rus, xitoy, 
nemis, fransuz va sharq tillari ham shular jumlasidandir. Lekin respublikamizning mak-
tab muassasalarida ham ta’lim jarayoni va sifati bir xil emas. Afsuski, ayrim qo‘shtirnoq 
ichidagi ta’lim muassasalarida darslar o‘z vaqtida o‘tilmaydi yoki o‘qituvchilar yetarli-
cha dars o‘tish malakasiga ega emas.
Hozirgi kunda buning oldini olish uchun ko‘plab chora-tadbirlar o‘tkazilmoqda va 
o‘qituvchi-o‘quvchi muloqot dasturi yaratilmoqda, bundan tashqari, o‘quvchini xorijiy 
tillarga bo‘lgan malakasini oshirish maqsadida ota-onalar bilan hamkorlikda ish olib 
borilmoqda. Har bir o‘qituvchi, jumladan, maktab, kollej, litsey va oliy ta’lim muassasa-
si o‘qituvchilarining kasbiy mahoratlarini oshirishda innovatsion pedagogik texnologi-
yalarning o‘rni muhimligi sir emas. Har bir chet tili o‘qituvchisi dars jarayonida yangi 
innovatsion texnologiyalardan foydalana olishi, o‘z ustida muntazam ishlab, kasbiy 
mahoratlarini oshirib borishi va albatta XXI asrga mos dars jarayonini tashkillashtirishi 
lozim. Chet tili darslarida to‘liq xorijiy tilda gapirib dars o‘tishning imkoni yo‘q. Balki 
maktabning katta sinflarida, ayniqsa, bitiruvchilar bilan bu yo‘sinda dars o‘tish mumkin-
dir, ammo yosh o‘rganuvchilar bilan o‘zbek tilini ishlatmasdan xorijiy tilni o‘rgatish im-
konsizdir. Ammo birinchi til (ona tili)ni ham haddan ortiq ko‘p ishlatish o‘quvchilarning 
chet tilini o‘rganishlariga katta to‘siq bo‘lishi mumkin. Sinflarda chet tili darsi vaqtida 
o‘qituvchining chet tili va o‘zbek tilidan foydalanib dars o‘tishi o‘rtasida balans bo‘lishi 
kerak. Ammo bu me’yorni qanday qilib topish mumkin? Agar o‘zbek tilida ko‘p gapiril-
sa-yu, chet tilida o‘quvchilarga yetarlicha gapirilmayotgandek tuyulsa. Aksincha, chet 
tilida ko‘p gapirilib, natijada o‘quvchilar nima haqida gapirilayotganligiga tushunmay 
qolishsa, ba’zi topshiriqlarni to‘liq anglab olisholmasa. Ta’lim texnologiyalari, bu ta’lim 
jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan unumli foydalanishdir. Shuningdek, 
ta’lim jarayoniga zamonaviy innavatsion texnologiyalarini olib kirish orqali ta’lim sifati 
va samaradorligini oshirishni nazarda tutadi. Xususan, chet tilini o‘rganishda bunday 

---

55
axborot-kommunikatsion texnologiyalardan foydalanishning bir qancha afzalliklari 
mavjuddir. Til o‘rganish va o‘qitishda zamonaviy taxnologiyaning roli beqiyosdir. Tex-
nologik vositalardan foydalanish chet tili o‘rganishning har bir aspekti (o‘qish, yozish, 
tinglab tushunish va gapirish)da qo‘l keladi. Masalan, tinglab tushunish uchun, al-
batta, kompyuter, player, CD disklarsiz bu jarayonni amalga oshirish mumkin emas. 
Tinglab tushunish til o‘rganishning eng muhim qismlaridan biridir. Bunda o‘quvchi bir 
paytning o‘zida so‘zlovchining talaffuzi, grammatik qoidalarga rioya qilganligi, so‘z 
boyligi va uning ma’nolariga e’tibor berishi talab qilinadi. Ta’lim jarayonida zamona-
viy texnologiyalardan foydalanishda o‘quvchilar ham axborot – kommunikatsion tex-
nologiyalarni yaxshi bilish va ulardan foydalana olishi muhim omil hisoblanadi. Chet 
tilini zamonaviy texnologiyalardan foydalanib o‘rgatish va o‘rganish eng samador 
usullardan biridir. Bu jarayonda, jumladan:
● kompyuterlardan foydalanganda o‘quvchi chet tilidagi videoroliklarni, namoyish-
larni, dialoglarni kino yoki multfilmlarni ham ko‘rishi ham eshitishi mumkin;
● chet tilidagi radioeshittirishlar va televideniyadagi dasturlarni eshitish va tomo-
sha qilish mumkin;
● ancha an’anaviy usul hisoblanadigan magnitafon va kassetalardan foydalanish;
● CD pleyerlardan foydalanish mumkin. Bu texnik vositalardan foydalanish o‘quv-
chilarning chet tilini o‘rganishlari jarayonini qiziqarliroq va samaraliroq bo‘lishini ta’min-
laydi. Globallashuv jarayonida hayotimizni internetsiz tasavvur qilish qiyin. Chet tilini 
o‘rganish va o‘qitish jarayonida undan unumli foydalanish eng samarali usullardan 
hisoblanadi. Internet orqali chet tilida so‘zlashuvchilar bilan muloqot qilish imkoniyati 
paydo bo‘ladi. E-mail orqali xat yozishish bilan yozish mashqini takomillashtirish mum-
kin. Ta’lim jarayoniga zamonaviy – kommunikatsion texnologiyalarni olib kirish ular-
dan maqsadli va to‘g‘ri, unumli foydalanish, ular orqali o‘quvchida chet tiliga bo‘lgan 
qiziqi shni orttirish, o‘qitish samaradorligini oshirish eng muhim masala hisoblanadi. Bu 
orqali ta’limning innavatsion texnologiyalaridan foydalanishga imkoniyat tug‘iladi va 
talab ortadi. Bugungi kunda innovatsion ta’lim texnologiyalarining bir necha xil usullari 
mavjud. Ulardan darslarda mavzuni yoritishda keng va turli usullaridan foydalanilsa, 
darsning samaradorligi yuqori bo‘ladi va o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishlari-
ning ortishi ham ta’minlanadi. Ta’lim jarayoniga yangiliklarni olib kirish va ularni tatbiq 
qilish orqali ta’lim samaradorligini oshirish nazarda tutiladi. Chet tili darslarining o‘qi-
tilishida turli rolli, harakatli o‘yinlardan foydalanish ham darsga ham til o‘rganishga 
bo‘lgan qiziqishni ortishiga sabab bo‘ladi. Chet tilini o‘qitishda grafik organayzerlardan 
foydalanib, mavzuga oid yangi so‘zlarni, grammatik qoidalarni tushuntirish maqsadga 
muvofiqdir. Grafik organayzerlar orqali bular berilsa, yodda saqlanib qolishi ham oson 
bo‘ladi. Chet tilini o‘qitish jarayonida turli jadvallardan foydalanishning ham samarasi 
yuqoridir. Ta’lim jarayonida jadvallardan foydalanib, o‘quvchilar ma’lum bir gramma-
tik qoidani,masalan, zamonlardan foydalanib gaplar tuzish, yangi so‘zlarni joylashtirib 
chiqishi mumkin. Chet tilini o‘rganishga ehtiyoj yuqori bo‘lgan bir davrda, ta’lim ja-
rayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan, innovatsion ta’lim texnologiyalaridan 
unumli foydalanish bu jarayonni samarali bo‘lishiga olib keladi. Innavatsion ta’lim tex-
nologiyalarning samaradorligi ularning ta’lim jarayonida to‘g‘ri va unumli foydalanilga-
nidadir.
Bilamizki, hozirgi ta’lim jarayonida o‘quvchi subyekt bo‘lishi lozim. Bunda ko‘proq 
interfaol metodlarga e’tiborni qaratish ta’lim samaradorligini oshiradi. Misol u chun, ing-
liz tilini olaylik: ingliz tili darslariga qo‘yilgan eng muhim talablardan biri o‘quvchilarni 

---

56