“ 3-sinf o‘quvchilari nutqini sinonim va antonimlar bilan boyitish yo‘llari



Download 0,87 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/28
Sana23.06.2022
Hajmi0,87 Mb.
#695546
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28
Bog'liq
3-sinf oquvchilari nutqini sinonim va antonimlar bilan boyitish yollari

Antonimiya
leksemalar orasidagi zidlik munosabatidir: [
katta
]
-
[
kichik
]

[
yosh
]
-
[
qari
]

[
mitti
]
-
[
ulkan
]

[
oq
]
-
[
qora
] va hokazo. Antonim leksemalarning umumiy, 
birlashtiruvchi semasi bilan bir qatorda, qarama-qarshi semasi ham bo‘lishi lozim. 
Masalan, [
katta
]
 
va [
kichik
]
 
leksemalari umumiy - «sifat», «ko‘lam» semasi bilan 
birga, qarama-qarshi - «nisbatan ortiq» ([
katta
]) va «nisbatan katta bo‘lmagan» 


27 
([
kichik
]) semasiga ham ega. Yoki [
qish
] - «yilning eng sovuq fasli», [
yoz
] - 
«yilning eng issiq fasli», [
kirmoq
] - «ichkariga harakatlanmoq», [
chiqmoq
] - 
«tashqariga harakatlanmoq». Antonim leksemalar asosida borliqdagi qarama-
qarshi hodisaning in'ikosi bo‘lgan qarama-qarshi tushuncha yotadi. Antonim 
leksemalar bir turga kiruvchi giponim leksemalar: [
issiq
]
-
[
sovuq
] (harakat), 
[
katta
]
-
[
kichik
] (hajm), [
erkak
]
-
[
ayol
] (jins) va hokazolar. 
Antonimlarning mantiqiy asosini ikki tur qarama-qarshilik tashkil etadi:
a) kontrar qarama-qarshilik;
b)komplementar qarama-qarshilik. 
Kontrar qarama-qarshilik – darajalanuvchi leksema qatoridagi tafovutning 
farqlarga, farqning ziddiyat, ya'ni qarama-qarshilikka o‘sib borishi natijasida 
birinchi a'zo bilan oxirgi a'zoning antonimlashuvi. Masalan, [
kichik
]

[
o‘rta
]-
[
katta
], [
yosh
]-[
o‘smir
]-[
o‘rta yosh
]-[
qari
]
 
kabi. Bunda [
kichik
]
 
va [
katta
], [
yosh

va [
qari
] leksemalari daraja qatorining ikki qarama-qarshi qatori a'zolari o‘rtasida 
ikki antonim a'zo belgilarini o‘zida mujassamlashtirgan bog‘lovchi bo‘g‘in. 
Yuqoridagi [
o‘rta
] leksemasida [
kichik
]
 
va [
katta
] leksemalarining qarama-
qarshiligi so‘nadi. Demak, leksemalarning kontrar qarama-qarshiligini ularning 
darajalanish (graduonimik) qatoridan izlash lozim. 
Komplementar antonimiyada qarama-qarshilik uchinchi, oraliq bo‘g‘insiz 
bo‘ladi: [
rost
]
-
[
yolg‘on
]

[
arzon
]
-
[
qimmat
]

[
oson
]
-
[
qiyin
]. Bu leksemalar orasida 
oraliq uchinchi leksema yo‘q. 
Antonimlar strukturasiga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi: 
1)
har xil o‘zakli antonim: [
katta
]-[
kichik
], 
[
kirmoq
]-[
chiqmoq
], 
[
muhabbat
]-[
nafrat
]; 
2)
bir xil o‘zakli antonim: [
madaniyatli
]-[
madaniyatsiz
], [
aqlli
]- [
aqlsiz
], 
[
ongli
]-[
ongsiz
]. 
Fanda antonimlar asosan sifat va ravish turkumiga xos degan hamda har xil 
o‘zaklilarini tan olishdek tor tushunish ham mavjud. 
Hozirgi kunda o‘zbek tilshunosligida so‘zlararo ma’noviy munosabatning 
graduonimiya, giponimiya va partonimiya kabi yangi turlari aniqlangan. 


28 

Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish