Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Jumaev M.E. va boshq. Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi. (Oliy o’quv yurti 

talabalari uchun darslik) — T:. «Fan va texnologiya», 2005-yil. 

 

---

 

51 

2.2  Boshlang’ich sinf o’quvchilarida yuza haqidagi tasavvurlarni 

shakllantirish, yuzalarni o’lchash malakalarni hosil qilish usullari. 

Geometrik  material  bolalarning  eng  sodda  geometrik  figuralar  bilan 

tanishtirish,  ularning  fazoviy  tasavvurlarini  rivojlantirish,  shuningdek,  arifmetik 

qonuniyatlarni, bog’lanishlarni  ko’rsatmali maqsadlariga xizmat qiladi. (Masalan, 

to’g’ri  to’rtburchakning  teng  kvadratlarga  bo’lingan    ko’rsatmali  obrazidan  

ko’paytirishning o’rin almashtirish xossasini bog’lanishi ochib foydalaniladi...). 

1-sinfdan  boshlab  to’g’ri  va  egri  chiziqlar,  kesmalar,    ko’pburchaklar  va 

ularning elementlari, to’g’ri burchak va hokozo kiritilgan. 

 O’quvchilar  geometrik  figuralarni  tasavvur  qila  olishni,  ularni  nomlari, 

katakli qog’ozga sodda yasashlarni o’rganib olishlari kerak. Bundan tashqari, ular 

kesma  va  siniq  chiziq  uzunligini,    ko’pburchak  perimetrini,  to’g’ri  to’rtburchak, 

kvadrat  va  umuman  har  qanday  figuraning  yuzini  (paletka  yordamida)  topish 

malakasini egallab olishlari kerak. 

Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarga matematikani o’rgatish jarayonida hal 

etiladigan ko’p masalalar ichida o’quvchilarning fazoviy tafakkur va tasavvurlarini 

rivojlantirish kam ahamiyat kasb etmaydi (ya’ni katta ahamiyatga ega).

1

 

  Shu  narsa  aniqki  avvalgi  mavjud  dastur  va  metodikaga  qaraganda  hozirgi 

zamon  boshlang’ich  maktabi  juda  ham  ilgarilab  ketgan.  Boshlang’ich  sinflarda 

matematikani  o’rganish  davomida  geometrik  material  talab  va  imkoniyat 

darajasida arifmetik material bilan bog’langan. 

Tekis  figuralarning  boshqa  xossalari  orasida  yuzalarni  o’lchash  amaliy 

usulga  asoslangan.  Dastur  bo’yicha  “Yuz.  Yuz  birliklari”  mavzusi  IV  sinflarda 

o’rganiladi.  Yuz  haqida  boshlang’ich  tushunchalarni  shakllantirish  bo’yicha 

tayyorgarlik ishi I-II sinflardan boshlanadi. 

  Bosma  asosidagi  daftarlar  bilan  ishlashda  figuralarni  bo’yash,  mehnat 

darslarida  qog’ozdan  figuralar  qiyib  olish,  tasviriy  san’at  darslarida  rasm  solish 

figurani  tekislikning  yopiq  chiziq  bilan  chegaralangan  bo’lagi  sifatida  mexanik 

qabul qilishiga imkon beradi. 

---

 

52 

Geometrik  sanoq  materialidan  foydalanib,  bolalar  bir-biridan  juda  farq 

qiladigan yoki mutlaqo bir xil bo’ladigan figuralarni bemalol taqqoslaydilar. Biroq 

tajriba shuni ko’rsatadiki, bolalar “figuraning yuzi” mavzusi materialini qiyinchilik 

bilan  o’zlashtiradilar.Masalan,  turli  shakldagi  narsalarni  taqqoslash  ko’pincha 

uning chiziqli o’lchamlarini taqqoslashga keltiriladi.

13 

Bolalar  ko’pincha yuzni o’lchash tushunchasini uni ratsional hisoblash usuli 

bilan  aralashtirib  yuboradilar.  ”To’g’ri  to’rtburchakning  yuzini  o’lchash  nimadan 

iborat?”,-  degan  savolga  bolalar  ko’pincha  bunday  javob  beradilar:  ”bu  uning 

bo’yini  va  enini  o’lchab,  ularni  ko’paytirish  demakdir”.  Biroq  to’rtburchakning 

yuzini  topish  degan  so’z  unda  yuz  birligi  (sm

2

,  m

2

)  necha  marta  joylashshini 

aniqlashdir.  

Mazkur mavzuni o’rganishda o’qituvchi tilga oid qiyinchilikka duch keladi, 

chunki u geometriyadagi “tekislik” tushunchasiga tayana olmaydi. Shu sababli yuz 

tushunchasini  shakllantirish  bo’yicha  birinchi  darslar  juda  muhimdir.  Ular 

bolalarning  yuz  tushunchasining  aniq  ma’nosini  tushunishlarini  ta’minlashga 

qaratilgan  bo’lishi  kerak.O’quvchilarni  yuz  atamasi  bilan  va  yuzlarni  dastlabki 

taqqoslash bilan tanishtirishni yaxshi amaliy mashqlarni o’tkazish ma’qul. 

Mazkur mavzu bo’yicha suhbatdan bir parchani keltiramiz. 

O’qituvchi.  Bu  uchburchaklarning  yuzlarini  chamalab  solishtiring  (bolalar 

uchburchaklar  yuzlarining  teng  yoki  farq  qilishi  haqida  tortishishlari  mumkin). 

Kim haqligini qanday isbotlash mumkin? 

      

O’quvchi figuralarni oladi va bir-birining ustiga qo’yadi. Figuralar ustma-ust 

tushdi  y.  Qanday  xulosa  chiqaramiz?  Figuralar  har  xil  joylashgan  bo’lsada, 

                                                 

13