“Yashil” energetika istiqbollari

---

Sayt test rejimida ishlamoqda

O‘z 

Ўз  Руc  En  Kz  Tj

Qidirish



“Yashil” energetika istiqbollari

 Energetika

20 Oktabr 2020



1851

Mamlakatimiz oʻzining toʻrt faslli betakror tabiati, yer osti va usti nodir boyliklari bilan yetti iqlimga maʼlumu

mashhur boʻlib kelgan boʻlsa, endilikda uning yangi noyob xususiyatlari — oftobli osmoni, shamolli

kengliklari, tezoqar daryolari, biologik manbalari ham shuhratini yana-da oshirishga xizmat qilishi mumkin.

Qayta  tiklanuvchi  manbalardan  energiya  ishlab  chiqarishning  97  foizi  quyosh  energiyasi  ulushiga  toʻgʻri

keladi.  Xususan,  oftobli  kunlar  yiliga  oʻrtacha  320  kunni  va  faol  quyosh  nurlari  tushishi  davomiyligi  3  000

soatni  tashkil  etishi  bois,  yurtimizda  uning  quvvati  yiliga  525-760  milliard  kVt.  soatgacha  yetadi.  Shamol

energetikasiniki esa 500 GVt.ni yoki amaldagi energotizimdan 30 barobar koʻp boʻlgan muqobil qurilmalarni

joylashtirish imkonini beradi.

Tarixga bir nazar

Maʼlumotlarga  qaraganda,  quyosh  batareyalari,  yaʼni  yorugʻlikni  elektrga  aylantirish  dastlab  fransuz  fizigi

Aleksandr 

Edmond 

Bekerel 

tomonidan 

1842-yilda 

kashf 

etilgan. 

1883-yilda 

amerikalik

ixtirochi Charlz Fritts oftob nurini elektrga aylantirish uchun kimyoviy unsur — selendan foydalanishni taklif

qildi.  Selen  asos  boʻlgan  qurilmaning  usti  oʻta  yupqa  oltin  bilan  qoplandi.  1984-yilda  dunyoda  dastlabki

quyosh batareyasi Nyu-Yorkdagi binolardan birining tomiga oʻrnatildi.

1948-yilga kelib “Bell Laboratories” firmasi tomonidan elektr tokini ishlab chiqarishga moʻljallangan birinchi

quyosh  batareyalari  yaratilgani  eʼlon  qilindi.  10  yildan  soʻng,  yaʼni  1958-yil  17-martda  AQSHda  quyosh

panellaridan  foydalanadigan  sunʼiy  yoʻldosh  —  “Vanguard  I”  fazoga  koʻtarildi.  1958-yil  15-mayda  sobiq  ittifoq

ham shunday qurilmalar bilan ishlaydigan “Sputnik-3” sunʼiy yoʻldoshini uchirdi.

1963-yilda  Yaponiyaning  “Sharp”  kompaniyasi  sanoat  asosidagi  quyosh  batareyalarini  ishlab  chiqarishga

ʻti hi bil

d

i ki k

h id

b lki ddi i t ʼ

l hil

i

f d l

i hl i

h

h

ʻl

---

o tishi  bilan  undan  nainki  kosmos  sohasida,  balki  oddiy  isteʼmolchilarning  foydalanishlari  uchun  ham  yo l

ochildi.  Oradan  yigirma  yil  oʻtib,  AQSHning  “Pacific  Gas  &  Electric”  konserni  markazlashgan  tarmoq  orqali

500 kVt yetkazib beradigan ilk elektr stansiyasini ishga tushirdi.

2010-yilda  jahon  boʻyicha  muqobil  energiya  ishlab  chiqarish  10  ming  megavattni  tashkil  etib,  1984-yildagi  1

megavattga nisbatan oʻn ming baravar ortgan boʻlsa, 2020-yilga kelib bu miqdor 206 ming megavattga yetdi.

Ayni  kezda  quyosh  nuri  energiyasini  elektr  energiyasiga  aylantiruvchi  qurilmalar  yildan-yilga  takomillashib

bormoqda. Misol uchun, 2009-yilda ishlab chiqarilgan quyosh panelidan samarali foydalanish koeffitsiyenti 39

foiz boʻlsa, 2019-yildan ularning samaradorligi 66 foizdan ortdi.

Shamol elektr stansiyalariga kelganda, uning tarixiga 1887-yilda Shotlandiyada Jeyms Blit asos solgan boʻlsa,

zamonaviy shamol energetikasi vatani AQSHning Kaliforniya shtati hisoblanadi. Bu yerda 1980-yillarda keng

koʻlamda boshlangan ishlar oradan 40 yil oʻtib, 100 gigavattga yetdi. Ayni vaqtda dunyodagi barcha shamol

qurilmalarining  yillik  quvvati  651  GVt.dan  oshadi.  Endilikda  bu  raqam  yana  yiliga  10-15  foiz  ortib  borishi

bashorat qilinmoqda. Oʻzbekiston ham tez orada ushbu soha rivojiga oʻz hissasini qoʻsha boshlaydi.

Yaqin kelajakning ustuvor yoʻnalishlari

Prezidentimizning 2019-yil 22-avgustdagi qarorida Oʻzbekistonda 2030-yilda qayta tiklanadigan energiya  

manbalarining  elektr  energiyasi  ishlab  chiqarish  umumiy  hajmidagi  ulushi  25  foizga  yetkazilishi  belgilab

berilgan. Hozirgi paytda bu koʻrsatkich  

10-12  foizni  tashkil  etadi.  Belgilangan  muddatda  koʻzlangan  natijaga  erishish  uchun  esa  Energetika  vazirligi

qayta  tiklanadigan  energiya  manbalariga  bogʻliq  yirik  loyihalarni  amaliyotga  tatbiq  etish  choralarini

koʻrmoqda.  Ularga  muvofiq,  oʻn  yil  ichida  umumiy  quvvati  5000  MVt  boʻlgan  quyosh  elektr  stansiyalari  va

3000 MVt.ga teng boʻlgan shamol elektr stansiyalarini qurish rejalashtirilgan.

— Shu maqsadda vazirligimiz tomonidan Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki (OTB) hamda Yevropa tiklanish

va  taraqqiyot  banki  (YETTB)  koʻmagida  ushbu  loyihalarni  toʻgʻridan-toʻgʻri  xorijiy  investitsiyalar  hisobiga

amalga  oshirish  uchun  sarmoyadorlarni  tanlab  olish  ishlari  olib  borilmoqda,  —  deydi  energetika  vaziri

oʻrinbosari  Sherzod  Xodjayev.  —  2021-yil  oxirigacha  mamlakatimizda  har  birining  quvvati  100  MVt  boʻlgan

ikkita  quyosh  elektr  stansiyasini  ishga  tushirish  moʻljallangan.  Ayni  yoʻnalishda  Energetika  vazirligi  davlat-

---

xususiy sheriklik dasturiga asosan, Jahon banki guruhi tarkibiga kiruvchi Xalqaro moliyaviy korporatsiya (IFC)

ishtirokida  fotoelektrik  stansiyalarni  qurish  uchun  “Scaling  Solar  II”  loyihasini  amalga  oshiryapti.  IFC  quyosh

energiyasiga  daxldor  loyihalar  boʻyicha  tenderlarni  tarkiblashga  va  oʻtkazishga  yordamlashadigan  yetakchi

maslahatchi sifatida jalb etilgan.

2019-yilda yurtimizda IFC koʻmagida xalqaro tender savdolarining birinchi bosqichi tashkil etilib, shu yilning

4-oktyabr kuni uning natijalari eʼlon qilindi. Navoiy viloyatida 100 MVt quvvatli ilk fotoelektr stansiya qurilishi

boʻyicha  oʻtkazilgan  ushbu  tadbirda  Xitoy,  Janubiy  Koreya,  Yaponiya,  Saudiya  Arabistoni,  BAA,  Hindiston,‐ 

Janubiy  Afrika,  Rossiya,  Ispaniya,  Norvegiya  va  Fransiyadan  23  ta  kompaniya  qatnashdi.  Ularning  11  tasi

dastlabki saralashdan oʻtdi. Tijorat takliflari beshta kompaniya, yaʼni “AcwaPower” (Saudiya Arabistoni), “Jinko

Power” va “Aljoimah Energy&Water Consortium” (XXR/Saudiya Arabistoni), “Masdar” (BAA), “TBEA Xinjianing

Sunoasis  CoLtd”  (XXR)  va  “Total  Eren”  (Fransiya)  tomonidan  taqdim  etildi.  Talabgorlarning  texnik  va  tijorat

takliflarini oʻrganish hamda baholash natijalariga koʻra, 1 kVt/soat ishlab chiqarilgan elektr energiyasi uchun

2,679  AQSH  senti  tarifi  bilan  qurilish  muddatini  12  oy  etib  belgilagan  “Masdar”  (BAA)  kompaniyasi  birinchi

bosqich  gʻolibi,  deb  topildi.  BAA  ekspertlari  fikricha,  bu  quyosh  elektr  stansiyasi  yiliga  260  million  kVt/soat

elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvatiga ega boʻladi.

— Joriy yilda mazkur loyiha tenderlarining navbatdagi bosqichi oʻtkazilmoqda, — deydi Sherzod  Xodjayev. —

“Scaling  Solar  II”  doirasida  Samarqand  va  Jizzax  viloyatlarida  har  biri  200  MVt  quvvatga  ega  ikkita  quyosh

elektr stansiyasi qurilishi uchun tender eʼlon qilindi. Unda qatnashish uchun 83 ta kompaniya va konsorsium

ariza  topshirdi.  Bu  investorlarda  Oʻzbekistonda  qayta  tiklanadigan  energiya  manbalariga  doir  loyihalarni

amalga  oshirishga  qiziqish  kuchayganidan  dalolat  beradi.  Eng  muhimi,  keyingi  vaqtlarda  tanlov

ishtirokchilarining geografik qamrovi doirasi kengaydi, ular safiga yangi, xususan, Yevropa kompaniyalari ham

qoʻshildi.  Birinchi  tender  muvaffaqiyatli  oʻtganini  hisobga  olsak,  ikkinchisida  ishtirokchilar  soni  sezilarli

darajada oshishi kutilmoqda. Bu tariflar yana-da pasaytirilishiga erishish imkonini yaratadi.

Ayni  kezlarda  Navoiy  viloyatining  Tomdi  tumanida  BAAning  “Masdar”  kompaniyasi  ishtirokida  umumiy

quvvati 500 MVt.ga teng shamol elektr stansiyasi qurilmoqda. U 2023-yili foydalanishga topshiriladi. “Masdar”

Abu Dabi amirligining “Mubadala Investment Company” investitsiyaviy xolding shoʻba kompaniyasi va qayta

tiklanadigan  energiya  manbalarini  rivojlantirish  boʻyicha  dunyodagi  yetakchi  xalqaro  birlashmalardan  biri

hisoblanadi.  U  amalga  oshirgan  investitsiya  loyihalari  portfeli  qayta  tiklanadigan  manbalardan  elektr

energiyasi ishlab chiqarish boʻyicha 4000 MVt.dan ortiq quvvatni oʻz ichiga oladi.

YETTB Oʻzbekistonni umumiy quvvati 1000 MVt boʻlgan shamol energiyasi loyihalarini rivojlantirish borasida

ham qoʻllab-quvvatlamoqda. Hozir Qoraqalpogʻistonda 100 MVt quvvatli shamol elektr stansiyasi barpo etish

uchun  dastlabki  loyiha  boʻyicha  tender  eʼlon  qilingan.  Loyihada  ishtirok  etishga  70  ta  kompaniya  va

konsorsium qiziqish bildiryapti.

Energetika vazirligi joriy yilning 1-fevralida Sherobod tumanida Osiyo taraqqiyot banki koʻmagida fotoelektrik

stansiya  qad  rostlashi  boʻyicha  dastlabki  loyiha  ishga  tushirilganini  maʼlum  qildi.  Bu  loyiha  hukumatimiz

tomonidan  ushbu  bank  hamkorligida  ishlab  chiqilgan  1  GVt  quyosh  energiyasi  hosil  qilish  dasturining  bir

qismidir.  Loyihaga  binoan,  kamida  200  MVt  oʻzgaruvchan  tok  quvvatiga  ega  quyosh  elektr  stansiyasi,  shu

jumladan, yangi 220 kVt kuchlanishli podstansiya va «Surxon — 500 kVt» podstansiyasiga ulanish uchun jami

uzunligi 52 kilometrlik elektr uzatish tarmogʻi tortiladi. Tenderda ishtirok etish uchun 50 dan ortiq kompaniya

ariza berdi.

—  OTB  ham  Oʻzbekistonning  energetika  sektorida  tub  islohotlar  amalga  oshirilishini  amaliy  jihatdan

maʼqullamoqda,  —  deydi  energetika  vaziri  oʻrinbosari  Sherzod  Xodjayev.  —  Jumladan,  2013-yili  Quyosh

energiyasi  instituti  ochilishiga,  2014-yili  quyosh  energetikasini  rivojlantirishga  oid  “yoʻl  xaritasi”  qabul

qilinishiga oʻz vakolati doirasida hissa qoʻshdi. Endilikda esa respublikamizning quyosh energiyasi salohiyatini

baholash  boʻyicha  tadqiqotlar  oʻtkazishda,  ushbu  energetikani  diyorimizda  ravnaq  toptirishga  qaratilgan

izlanishlar olib borishda moliyaviy madad bermoqda.

Mamlakatimiz qayta tiklanadigan energiya manbalari loyihalarida qatnashish boʻyicha yaxshi shartlarni taklif

qilgan  yirik  kompaniyalar  bilan  bevosita  muzokaralarni  faol  davom  ettirmoqda.  Masalan,  “Tota  Eren”

---

(Fransiya) kompaniyasi tomonidan Samarqand viloyatining Nurobod tumanida fotoelektrik stansiya tiklanadi.

Jami  quvvati  100  MVt.li  bu  inshootni  barpo  etish  va  undan  foydalanish  toʻgʻrisidagi  bitim  oʻtgan  yili  kuzda

imzolandi.  Prezidentimizning  2018-yil  oktyabr  oyida  Fransiyaga  rasmiy  tashrifi  chogʻi  erishilgan  kelishuv  va

tegishli qaror ushbu loyiha uchun huquqiy asos vazifasini oʻtadi.

2004-yili Saudiya Arabistonining poytaxti Ar-Riyod shahrida tashkil topgan “ACWA Power” kompaniyasi suvni

shoʻrsizlantiruvchi qurilmalar va elektr stansiyalari ishlab chiqaruvchisi, investori va operatori sifatida dunyoga

dong  taratgan.  Hozirgi  kunda  Yaqin  Sharq,  Afrika  va  Janubi-Sharqiy  Osiyodagi  12  ta  mamlakatda  samarali

faoliyat yuritmoqda. Kompaniya portfeli 45,5 milliard dollarlik investitsiya qiymatiga ega boʻlgan 31 GVt elektr

energiyasi  va  kuniga  5,2  million  kub  metr  shoʻrsizlantirilgan  suv  ishlab  chiqaruvchi  56  ta  aktivdan  iborat.

Qolaversa,  u  Saudiya  Arabistonining  toʻqqizta  konglomerati,  jumladan,  “Vision”  xalqaro  investitsiya

kompaniyasi, Davlat investitsiyalari fondi, Davlat pensiya agentligining ham mulkdori sanaladi.

—  Yana  bir  eʼtiborli  jihati,  hozir  Buxoro  viloyatining  Gʻijduvon  va  Peshku  tumanlarida  har  biri  500  MVt

quvvatga  ega  shamol  elektr  stansiyalarini  bunyod  etish  loyihasi  boʻyicha  “ACWA  Power”  bilan  kelishuv

imzolanish  bosqichida  turibdi,  —  deydi  Sherzod  Xodjayev.  —  Unda  toʻgʻridan-toʻgʻri  investitsiyalar  hajmi  1,3

milliard AQSH dollarini tashkil etadi. Yangi inshootlar 2023-2024-yillardan eʼtiboran ishlay boshlaydi.

Auksion savdolar reglamenti

Prezidentimizning  2019-yil  8-yanvardagi  farmoni  va  shundan  keyin  qabul  qilgan  qarorlari  asosida

Oʻzbekistonda qayta tiklanadigan energiya manbalari asosida elektr energiyasini generatsiya qilish sohasida

davlat-xususiy  sherikchiligi  (DXSH)  shartlarida  investitsiya  loyihalarini  amalga  oshirish  doirasida  auksion

savdolar reglamenti tasdiqlandi.

—  Uning  shartlarida  investitsiya  loyihalarini  amalga  oshirish  doirasida  boshlangʻich  bahoni  pasaytirish

boʻyicha auksion savdolar mexanizmini joriy etish zarurati, birinchi navbatda, respublika iqtisodiy manfaatlari

bilan izohlanadi, — deydi energetika vaziri oʻrinbosari Sherzod Xodjayev. — Mazkur raqobat tanlovi mexanizmi

tanlov jarayonini raqamlashtirish va soʻnggi qaror qabul qilishda korrupsiyaviy omillarni bartaraf etgan holda

inson  omilini  kamaytirishga  qaratilgan  boʻlib,  bu  pirovardida  qayta  tiklanadigan  energiya  uchun  yana-da

minimal tariflarni olishga imkon beradi.

Xalqaro  agentlik  (IRENA)  maʼlumotlariga  koʻra,  dunyodagi  100  dan  ziyod  mamlakat  tomonidan  qayta

tiklanadigan energiya manbalari bilan bogʻliq loyihalarni amalga oshirish uchun onlayn auksion mexanizmi

joriy  etilgan.  2010-2018-yillarda  uning  natijalariga  koʻra,  quyosh  elektr  stansiyalari  uchun  oʻrtacha  elektr

energiyasi  narxi  74  foiz,  shamol  elektr  stansiyalari  uchun  30  foiz  kamaygan  boʻlib,  bu,  oʻz  navbatida,  “yashil

tariflar” (davlat byudjeti) hisobidan sohadagi yirik obyektlarning subsidiya olishni rad etishlariga xizmat qildi.

Xalqaro energetika agentligi (IEA) maʼlumotlariga koʻra, 2012-2017-yillar davomida auksion savdolar asnosida

umumiy  quvvati  152  GVt  boʻlgan  loyihalarni  amalga  oshirish  uchun  gʻoliblar  aniqlangan  boʻlsa,  2018-2023-

yillarda esa bu koʻrsatkich qariyb 500 GVt.ni tashkil etadi.

Mamlakatimizda qayta tiklanadigan energiya manbalari sohasida bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan

loyihalar soni tobora ortib bormoqda va hech biri davlat kafolatlari taqdim etilishini nazarda tutmaydi. Bu, oʻz

navbatida, sohada davlat-xususiy sherikchiligining vujudga kelishiga ham imkoniyat yaratadi. Sarmoyadorlar

kiritayotgan  takliflar  esa  energetika  bozorining  yirik  ishtirokchilarida  mamlakatimizda  ishlashga  boʻlgan

qiziqish  tobora  ortib  borayotganini,  buning  uchun  qulay  investiyaviy  muhit  yuzaga  kelayotganini  yaqqol

koʻrsatib turibdi.

Abdurauf QORJOVOV,

iqtisodiy sharhlovchi

Nashr etmoq

# Energetika vazirligi

# Tiklanuvchi energiya

---