Xillash (ko‘p nusxali matnning turlarga ajratish: qo‘lyozma, toshbosma, bosma); – tasniflash

O‘zbek matnshunosligi tarixida ko‘p nusxali matn tarixini tiklashning umumiy nazariy tamoyillari ishlanmagan bo‘lsa-da, bu masalada muayyan manbagagina xos tajribalar, yondashuvlar kuzatiladi. SHu tajriba va yondashuvlarni tanqidiy o‘rganib, ishonchli matnni tiklashning quyidagi to‘rt tamoyilini sanash mumkin:

– xillash (ko‘p nusxali matnning turlarga ajratish: qo‘lyozma, toshbosma, bosma);

– tasniflash (xillangan matn turini sanalar bo‘yicha ajratish: asr, yil, oy);

– qiyoslash (qo‘lyozmalarning xati va matn to‘liqligi solishtiriladi: badxat, xushxat; matnning boshi va oxiri bo‘lgani holda, ayrim baytlarning tushib qolishi,boshlanishi yo‘q qo‘lyozmalar, oxiri yo‘q qo‘lyozmalar, boshlanishi ham, oxiri ham yo‘q qo‘lyozmalar);

– saralash (qiyos natijasida saralangan nusxalarning “matn butunligi” aniqlanadi. YA’ni, qadimiylik, to‘liqlik, husnixat, saqlanish sifatining yaxshiligi kabi qiyos uchun muhim jihatlarning imkon qadar bitta qo‘lyozma matnida jamlanishi – “tom butunlik”ni, bittadan ortiq qo‘lyozma matnlari asosida jamlanishi – “matnlar aro butunlik”ni anglatadi).