Arab tili ingliz tilidan oson!
18-dekabr BMT ga ko‘ra “Xalqaro arab tili kuni” sifatida keng nishonlanadi. Hozirgi
kunimizda arab tili BMT ning rasmiy ishchi tillaridan biri bo‘lib, 22 ta arab davlatlarining
rasmiy tili hisoblanadi. Shu munosabat bilan bugun arab tili muallimi Doktor Ubaydning
“Mashhad” ko‘rsatuvidagi intervyularidan bir qismini sizga havola etmoqchimiz. Zora,
bu fikrlar sizning arab tili haqidagi qarashlaringizni o‘zgartirsa yoki yanada
mustahkamlasa.
Doktor Muhammad Abdulhalim 1996-yil Qohira universitetining Dorul ulum fakultetini
tamomlagan. 2004-yili nahv (arab grammatikasi: sintaksis), sarf (arab grammatikasi:
morfologiya) va aruz (she’riy san’atlar) bo‘yicha a’lo baholar bilan magistrlik darajasiga
erishgan. 2011-yilda esa Doktorlik ilmiy unvoniga sazovor bo‘lgan.
Doktor Ubayd Qohira Universitetida, Toshkent Davlat Jahon tillari universitetida va
O‘zbekiston Xalqaro Islom Akademiyasida faoliyat olib borgan va hozirda ham dars berib
kelmoqda. Doktor Ubayd tilshunoslik va manbalar xazinasini tadqiq qilish yo‘nalishlarida
o‘zining sermahsul faoliyati bilan katta hissa qo‘shmoqda.
Savol: Doktor Ubayd Muhammad, siz boshqa tilda so‘zlashuvchilar, ya’ni ona tillari arab
tili bo‘lmagan kishilarga arab tilini o‘rgatish bo‘yicha mutaxasissiz. Til o‘rganuvchilar
orasida ingliz tili oson va uni o‘rganish ham oson degan fikr keng tarqalgan. Shu bilan
birga, arab tili qiyin til ekanligi haqidagi fikrlar ham. Bu fikrlar qay darajada to‘g‘ri?
Doktor Ubayd: Gapingizda jon bor!Agar e’tibor bersangiz, ko‘pchilik kishilar savollar
so‘rashadi va arab tilini qiyin ekanligini aytishadi. Lekin bu aytgan gaplari haqiqatga
mutlaqo to‘g‘ri kelmaydi! Aslida, arab tili o‘zlashtirilishi eng oson bo‘lgan tillardan biridir.
Bu asossiz yoki o‘z tilini haddan oshiq darajada yaxshi ko‘ruvchi insonning gapi emas,
balki ilmiy faktdir! Bu haqiqat, arab tili o‘zlashtirilishi eng oson bo‘lgan tillardandir.
Chunki arab tili ishtiqoqiy (flegmatik, ya’ni bir o‘zak ishtirokida bir necha so‘zlar hosil
qilish mumkin) til va ingliz tili agglyutinativ tildir. Ya’ni, agar siz birgina so‘zni
yodlasangiz va o‘zak harflarini bilib olsangiz, siz arab tilidagi 16 ga yaqin so‘z birliklarini
bilib olishingiz mumkin bo‘ladi. Masalan, agar siz “kataba (yozmoq) - بتك” o‘zak so‘zni
bilsangiz, siz undan ishtiqoqlangan (yasalgan, ya’ni fleksiyalangan) so‘zlar:
“katib (yozuvchi) – بتاك,
kitab (kitob, ya’ni yozilgan narsalar) – باتك,
maktub (xat) – بوتكم,
maktaba (kutubxona, yozuv stoli) – ةبتكم” so‘zlarini bilib olishingiz mumkin. Barchasi
uchun birgina o‘zak so‘zni bilsangiz, qolgan ko‘pgina so‘zlarni osongina o‘zlashtirib
olasiz. Chunki mana shu o‘zak harflari undan yasalgan barcha so‘zlarda (mushtaqqlarda)
takrorlanadi. Endi ingliz tiliga kelsak, u agglyutinativ tildir, ya’ni har bir yangi ma’no
anglatgan so‘zga yana yangi birlik so‘z to‘g‘ri keladi, masalan:
kitab (kitob)-book,
katib (yozuvchi) – writer,
maktaba (kutubxona) – library,
maktaba (parta, yozuv stoli) – desk.
Demak, arab tilida siz birgina so‘z bilan 16 ga yaqin yangi so‘zni yod olishingiz mumkin,
ingliz tilida esa, har bir yangi ma’no uchun, yangi so‘zni yodlashingiz kerak. Xo‘sh bu
vaziyatda qay biri oson?! Bu jihatdan olib qaraganda, albatta, arab tili ingliz tilidan oson.
Yana bir qo‘shimcha: arab tilining fonetik (tovush) tizimi ingliz tili bilan solishtirganda
oson va juda go‘zal. Arab tilining fonetik tizimi 6 bo‘g‘indan iborat xolos. Ingliz tilida esa,
bu 40 bo‘g‘indan oshadi.
Bunday olib qaraganda, arab tilining tarixiga nazar tashlasak, arab tili asoslarini ishlab
chiqqan, kitoblar bitgan kishilar arab bo‘lishganmi yoki arablardan boshqalar bu ishni
qilishganmi?! Masalan, birgina Sibavayhi – nahvchilar sultoni, yoki Imom Zamaxshariy
yoki Imom Buxoriy, yo Termiziy yana ko‘plab boshqa arab tilida ijod qilib unga o‘z
hissalarini qo‘shgan ulamolar arab bo‘lishmagan-ku! Shunday ekan, biz qanday qilib arab
tilini qiyin deya olamiz?! Bu so‘zimiz voqealikka to‘g‘ri kelmaydi.
Aslida ham arab tilini o‘rganish inson uchun katta qiyinchiliklar tug‘dirmaydi. Biroq,
ko‘pgina kishilarimiz o‘zlari uchun qiyin yo‘lni tanlaydi yoki arab tilini o‘rganmasdan
turiboq, uning qiyin til ekanligiga o‘zini ishontiradi. Arab tilini o‘rganish juda oson.
Ishonmasangiz sinab ko‘ring!
Tarjima va izohlar muallifi Abror Hasan o‘g‘li
