Voqelikni amaliy jihatdan hissiyempirik bilish jarayoni. T. keng

---

Tajriba (bilim)

Tajriba — voqelikni amaliy jihatdan

hissiyempirik bilish jarayoni. T. keng

maʼnoda — uquv, malaka va bilimning

birligidan iborat. Shuningdek, falsafada

bilishning empirik usullaridan biri —

eksperiment usuli ham T. deb ataladi. T.

qadimdan falsafa tarixida muhim

tadqiqot obʼyekti boʻlib kelgan. Sharq

falsafasida biror narsadagi muayyan

xossa yoki xususiyatni tekshirib koʻrish

maqsadida oʻtkazilgan sinov ham T. deb

atalgan. Abu Rayhon Beruniy T.ni

---

eksperiment va kuzatish bilan bogʻlab

tushuntirish tarafdori boʻlgan. U Ibn Sino

bilan munozarada fikran faraz qilib

koʻrishga nisbatan amaliy eksperiment

ishonchliroq maʼlumot berishini taʼkidlab,

fikriy mulohazalar ogʻizdan-ogʻizga oʻtish

bilan oʻzgarib borishi va asl maʼnosini

yoʻqotishi mumkin deb, amaliy T.ning

ahamiyatini yuqori qoʻygan. Empirizm va

sensualizm vakillari bilimlarimizning eng

ishonchli va yagona manbai hissiy

maʼlumotlardir, deb hisoblashgan.

Ularning fikricha, bilimlarda sezgilardan

ilgari boʻlgan narsalarning oʻzi yoʻq,

hamma bilimlar eng avvalo sezgilar

orqali xreil kilinadi. Idealistik empirizm

namoyandalari D. Yum, J. Berkli T.

---

asosida obʼyektiv reallik yotishini inkor

etish asosida uni sezgilar majmuasidan

iborat deb bilishgan. F. Bekon, Gobbs,

Lokk, Didro, Gelvetsiylar esa T.ning

manbai moddiy olam deb materialistik

empirizm nuktai nazarida turishgan.

Ratsionalizm vakillari Dekart, Spinoza,

Leybnits fikricha, olamni mantiqiy

bilishda T.ga ehtiyoj yoʻq, chunki T.

uzuqyuluq, bir tomonlama, sayoz va

yuzaki, nomukammal bilimlarni beradi.

Bunday bilimlarni sistemalashtirish,

umumlashtirish, chuqurlashtirish uchun

akliy tafakkur kerak boʻladi deb, bilishda

T.ning rolini kamsitishadi. I. Kant T.ni

tushunishda ratsionalizmni ham,

empirizmni ham jiddiy tanqid qilgan.

---

Uning fikricha, odamlar mushohadaning

shunday bir aprior (tajribagacha boʻlgan)

shakliga egaki, uning yordamida sezgilar

orqali olingan maʼlumotlar sintez kilinadi

va ular tasavvurdagi boʻyicha qatʼiy

tartibga solinadi. Gegel bilishni koʻp

bosqichli deb tushunadi, u olamning

bilish jarayonida erishgan natijalari bilan

qoʻygan maqsadi oʻrtasida doimo farq

boʻladi, yaʼni erishilgan natijalar

maqsadga yetmaydi, oqibatda biluvchi

istagan narsa bilan erishgan natijani

taqqoslash asosida predmetga qarash

ham oʻzgarib boradi va shu tarzda

predmet haqidagi yangi bilimlar paydo

boʻladi, ana shu yangi bilimlarning hosil

boʻlish jarayoni T.dir, deb hisoblaydi.

---

Pragmatist va instrumentalistlar fikricha,

T. narsalardan "instrumental" maʼnoda

foydalanishdir, ekzistensialistlar T.ni

subʼyektning bevosita ichki kechinmalari

dunyosi sifatida talqin etadi,

neopozitivistlar T.ni subʼyekt ongining

turli holatlari deb hisoblashadi. Markscha

faylasuflar nazarida, T. praktika

(amaliyot) kategoriyasiga mansubdir.

Kishilarning hayoti mobaynida orttirgan

bilimlari, ukuv va malakalari majmuasi

boʻlgan T. avlodsan avlodga oʻtib boradi.

T. fanni boyitishning , nazariya va

amaliyotni rivojlantirishning muhim

vositasi boʻlib xizmat qiladi.

Baxtiyor Toʻrayev.

---

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz

mumkin.

Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-

2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

"

https://uz.wikipedia.org/w/inde

x.php?

title=Tajriba_(bilim)&oldid=1935

149

" dan olindi 

---

  Last edited 4 years ago by ITPRO.UZ  

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).